27.9.2021
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Λέξεις-κλειδιά: Ήπειρος Ευρασία, “pivot area”, Μέγας Αλέξανδρος, Μουτζαχεντίν, Ταλιμπάν, όπιο.
Ας πάρουμε έναν γεωγραφικό χάρτη της ευρασιατικής ηπείρου (1) και ας χαράξουμε ευθείες γραμμές που ξεκινούν από την πρωτεύουσα του Αφγανιστάν, την Καμπούλ. Θα διαπιστώσουμε τότε ότι η Καμπούλ απέχει: από τη Μόσχα 2.100 χιλιόμετρα, από την Κωνσταντινούπολη 2.220 χιλιόμετρα, από τη Βηρυτό 1.950 χιλιόμετρα, από το Κάιρο 2.220 χιλιόμετρα, από τη Βαγδάτη 1.400 χιλιόμετρα, από το Μπακού 1.100 χιλιόμετρα, από την Τεχεράνη 1.000 χιλιόμετρα, από το Ριάντ 1.500 χιλιόμετρα, από το Ντουμπάι 1.050 χιλιόμετρα... Όλα αυτά, στα δυτικά της Καμπούλ. Ανατολικότερα απέχει: 2.100 χιλιόμετρα από το Ουλάν Μπατόρ, 1.500 χιλιόμετρα από την Ντάκα, 1.300 χιλιόμετρα από τη Λάσα (στο Θιβέτ), 1.000 χιλιόμετρα από το Κατμαντού (πρωτεύουσα του Νεπάλ), 1.200 χιλιόμετρα από το Ουρούμτσι (πρωτεύουσα της αυτόνομης περιοχής του Ξιν Γιανγκ στην Κίνα), 2.400 χιλιόμετρα από το Ανόι του Βιετνάμ, 2.050 χιλιόμετρα από το Κολόμπο (Σρι Λάνκα), 620 χιλιόμετρα από το Νέο Δελχί, 680 χιλιόμετρα από το Καράτσι, 470 χιλιόμετρα από την Τασκένδη, μόλις 230 χιλιόμετρα από το Ισλαμαμπάντ...
Τι δείχνουν όλα τα παραπάνω; Φανερώνουν την τεράστια γεωπολιτική αξία του Αφγανιστάν, εφ' όσον η γεωγραφική του θέση αποτελεί το κέντρο της Ασίας! Αυτό, δηλαδή, που η γεωπολιτική επιστήμη αποκαλεί “κομβικό χώρο” (“pivot area”). Έχοντας, δε, κατά νου τις κυρίαρχες γεωπολιτικές θεωρίες, εδώ και αιώνες, από τον Άγγλο γεωγράφο Χάλφορντ Μακκίντερ και τον Γερμανό στρατηγό Καρλ Χαουσχόφερ, έως τον Αμερικανό πολιτικό επιστήμονα Σάμουελ Χάντινγκτον και τον Έλληνα καθηγητή Δημήτρη Κιτσίκη, που ορίζουν την κεντρική Ασία ως το μείζον γεωστρατηγικό σημείο της Ευρασίας και του πλανήτη (Ενδιάμεση Περιοχή ή “heartland”-”καρδιακή χώρα”) (2), μπορούμε να κατανοήσουμε τον λόγο για τον οποίο το Αφγανιστάν είναι το πλέον κρίσιμο σημείο της ευρύτερης περιοχής -και, κατά περιόδους, και του κόσμου- και διαρκής εστία πολεμικών εντάσεων. “Όποιος ελέγχει τη Heartland, ελέγχει τη Νήσο του Κόσμου [σημ.: Ευρασία]· όποιος ελέγχει τη Νήσο του Κόσμου, είναι κυρίαρχος του κόσμου” (σερ Χ. Μακκίντερ, 1904) (3).
“Το Αφγανιστάν, λίγο μεγαλύτερο σε έκταση απ' τη Γαλλία, αποτελείται από μια απέραντη οροσειρά που κατεβαίνει απ' τ' ανατολικά στα δυτικά και είναι το τελευταίο τμήμα των Ιμαλαΐων, η οροσειρά του Ιντού-Κουχ. Στ' ανατολικά, κοντά στα κινέζικα σύνορα, οι κορυφές του Παμίρ φτάνουν σε μεγάλο ύψος, (πάνω από 6.000 μέτρα). Όσο κατεβαίνουμε προς τα δυτικά, συναντάμε απότομες κορυφές και κοιλάδες με μόνιμους πάγους, που στη συνέχεια μετατρέπονται σε πελώρια ψηλά οροπέδια και ενώνονται με τα οροπέδια του Ιράν. Η κεντρική οροσειρά του Χαζαραζάτ κόβεται από πελώριες κοιλάδες που κάνουν εύκολο το πέρασμα. Στο Νότο και στο Βορρά αυτής της οροσειράς εκτείνονται οι έρημοι, (η πιο ξηρή είναι στο Νότο, το Ρεζιστάν), όπου περιπλανούνται οι νομάδες ανάμεσα στις οάσεις. Ανάμεσα στις ερήμους και τα βουνά, βρίσκονται οι πιο εύφορες και οι πιο πλούσιες περιοχές του Αφγανιστάν: η πεδιάδα της Καμπούλ, η όαση του Κανταχάρ και το οροπέδιο του Ερά. Το Αφγανιστάν είναι, λοιπόν, ορεινή κυρίως χώρα· η πρωτεύουσα, η Καμπούλ, βρίσκεται κτισμένη σε 1700 μέτρα υψόμετρο. Ο δρόμος που πάει στην Ε.Σ.Σ.Δ. περνάει μέσα απ' το τούνελ του Σαλάνγκ σε ύψος 3.600 μέτρα. Απ' αυτά τα κεντρικά βουνά πηγάζουν μερικά μεγάλα ποτάμια: το Αμού-Νταριά που είναι το φυσικό σύνορο με την Ε.Σ.Σ.Δ., το Χελμάντ, το Αργκαντάμπ, το Χάρι-Ρουντ και το ποτάμι της Καμπούλ. Μόνο αυτό το τελευταίο εκβάλλει στη θάλασσα· όλα τ' άλλα χάνονται μέσα στην άμμο των ερήμων. Το κλίμα είναι ηπειρωτικό. Το καλοκαίρι κάνει ζέστη και ξηρασία παντού, εκτός απ' τις κορυφές των βουνών. Ο χειμώνας είναι κρύος και σκληρός. Τα χιόνια αρχίζουν να πέφτουν απ' το Νοέμβρη και η θερμοκρασία πέφτει κάτω απ' τους μείον είκοσι βαθμούς, με εξαίρεση την έρημο του Νότου και το Ντζελαλαμπάντ. Οι βροχοπτώσεις είναι σπάνιες. Μόνο η περιοχή κοντά στ' ανατολικά σύνορα, δέχεται τ' απομεινάρια των μουσσώνων και γι' αυτό υπάρχουν τα δάση του Νουριστάν και του Πακτιά. Το νερό προέρχεται κυρίως απ' το χιόνι που συσσωρεύεται στα βουνά και μετά, όταν λειώνει πλημμυρίζει τα ποτάμια, που ξεχειλίζουν και ποτίζουν όλη τη χώρα. Οι ποτιστικές καλλιέργειες βασίζονται λοιπόν μόνο στην άρδευση, στα βουνά συναντάμε επίσης ξερικές, σπάνιες όμως και τυχαίες γιατί εξαρτώνται απ' τις ελάχιστες βροχές. Η βλάστηση δεν είναι τροπική· κάθε άλλο. Τα φρούτα, τα λαχανικά και τα δέντρα είναι χοντρικά ίδια με τα δικά μας”. Περιγραφή του Αφγανιστάν από το βιβλίο “Αποστολή στο Αφγανιστάν” του Γάλλου δημοσιογράφου Κριστόφ ντε Πονφιγί (Cristophe de Ponfilly, 1951-2006), το οποίο αποτελεί καρπό ενός περιπετειώδους ταξιδιού του στη φλεγόμενη τότε από τον πόλεμο με τους Σοβιετικούς χώρα, στα μέσα της δεκαετίας του 1980 (4).
“Τάφος” των αυτοκρατοριών και γεωπολιτική παγίδα. Έτσι χαρακτήρισαν κατά καιρούς το Αφγανιστάν, και πράγματι: από την εποχή κιόλας του πρώτου αγγλο-αφγανικού πολέμου, ο οποίος έληξε το 1842 με την ταπείνωση της αυτοκρατορικής Βρετανίας των αποικιών, όλες οι μεγάλες δυνάμεις του πλανήτη έχουν “βαλτώσει” για τα καλά πατώντας στην αχανή αφγανική ενδοχώρα των πανύψηλων ορέων και των απέραντων ερημικών εκτάσεων. Τελευταίο θύμα του Αφγανιστάν, με ανυπολόγιστες συνέπειες για το γεωπολιτικό τους μέλλον, είναι οι ΗΠΑ του Τζο Μπάιντεν, με τα αμερικανικά στρατεύματα να φεύγουν... νύχτα από την κεντρική Ασία, ολοκληρώνοντας έτσι την υφεσιακή εξωτερική πολιτική που είχε ξεκινήσει επί οκταετίας Μπαράκ Ομπάμα (με την αποχώρηση, τότε, από το Ιράκ και άλλες στρατηγικές ζώνες της υφηλίου). Όμως η υπόθεση “Αφγανιστάν” πάει πολύ βαθιά μέσα στον χρόνο και πίσω στο ιστορικό παρελθόν...
Η μακεδονική σύνδεση. Ο Αλέξανδρος ο Μέγας έκανε πράξη το όραμα του πατέρα του, του δολοφονηθέντος Φιλίππου των Μακεδόνων: δημιούργησε την ελληνική αυτοκρατορία της Ευρασίας, εξαπλώνοντας παντού στον τότε γνωστό κόσμο τον ελληνικό πολιτισμό, γι' αυτό και η περίοδος εκείνη θα μπορούσε να ονομαστεί ως “η ελληνική παγκοσμιοποίηση”. Δεν έλυσε, αλλά έκοψε τον γόρδιο δεσμό της Μικρασίας, διότι ό,τι δεν λύεται, κόπτεται. Κατέκτησε τους λαούς που στέναζαν κάτω από βαρβαρικά και δεσποτικά καθεστώτα όχι μόνο στρατιωτικά, αλλά και (κυρίως) πολιτισμικά: κέρδισε τις ψυχές τους, γι' αυτό και σήμερα από την Αίγυπτο και το Ισραήλ έως το Πακιστάν και τις Ινδίες λατρεύεται ως θεότητα. Βορείως του Αφγανιστάν ήταν η Σογδιανή γη, μία άβατη περιοχή που ο Αλέξανδρος κατέλαβε με θεόπνευστο στρατήγημα, και αμέσως μετά νυμφεύθηκε την κόρη του βασιλιά της, την πανέμορφη Περσίδα πριγκίπισσα Ρωξάνη. Έγινε και ο ίδιος Πέρσης και διάδοχος του βασιλιά Δαρείου, φορώντας περσικά ενδύματα και αποκτώντας τις τοπικές συνήθειες, εξοργίζοντας τους στρατηγούς του που δεν μπορούσαν να τον κατανοήσουν. Έζησε και ο Μεγαλέξανδρος την “αφγανική περιπέτεια” και δεν είναι καθόλου τυχαίο πως ο αφγανικός χώρος αποτέλεσε για τον βασιλιά των Μακεδόνων τη μεγαλύτερη στρατιωτική δυσκολία του. Όμως τελικά το Αφγανιστάν, αυτό το “νεκροταφείο των αυτοκρατοριών”, δεν μπόρεσε να σταματήσει τον κορυφαίο των Ελλήνων! Ιδού τι αναφέρει σχετικά ο Αμερικανικός ιστορικός Φρανκ Λη Χολτ, συγγραφέας μεταξύ άλλων του συγγράμματος “Into the Land of Bones: Alexander the Great in Afghanistan” (β΄ έκδοση, 2012):
“Ο Αλέξανδρος εισέβαλε στις περιοχές του σημερινού Αφγανιστάν (Βακτρία κλπ.) μετά τον θάνατο του Δαρείου του 3ου, το 330 π.Χ. Ο αρχικός του σκοπός ήταν να αιχμαλωτίσει και να τιμωρήσει τον Βήσσο, έναν σατράπη που ισχυριζόταν ότι ήταν βασιλιάς, αφού πρώτα είχε σκοτώσει τον Δαρείο. Ο Αλέξανδρος πέτυχε αυτόν τον στόχο αρκετά γρήγορα, το 329 π.Χ., μα έλαβε χώρα μια εξέγερση υπό την ηγεσία πολλών ντόπιων φυλάρχων (πολεμάρχων), ειδικά του Σπιταμένη» εξηγεί ο κ. Χολτ.
»Ο πόλεμος αυτός, όπως περιγράφει ο Αμερικανός ιστορικός, εξελίχθηκε με έναν τρόπο που θυμίζει έντονα τις σύγχρονες εμπειρίες των στρατών που έχουν εισβάλει στο Αφγανιστάν: «Εξελίχθηκε σε μια μακρά σύγκρουση με αντάρτικες / ανορθόδοξες τακτικές, στις οποίες επιδίδονταν με αγριότητα και οι δύο πλευρές, με εξαιρετικά βαριές απώλειες, ειδικά μεταξύ αμάχων. Ο Αλέξανδρος υπέστη ο ίδιος σοβαρά τραύματα, και ο στρατός του έχασε χιλιάδες άνδρες. Ήταν οι χειρότερες απώλειες της φημισμένης καριέρας του βασιλιά». Οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι ελληνικές δυνάμεις υπό τον Αλέξανδρο είναι σε γενικές γραμμές αυτές που αντιμετώπισαν και οι άλλες δυνάμεις της σύγχρονης εποχής που ενεπλάκησαν στο Αφγανιστάν: «Η επιμελητεία ήταν βασικό πρόβλημα, όπως είναι πάντα όταν μια μεγάλη δύναμη της Δύσης προσπαθεί να πολεμήσει υπό συνθήκες που δεν ευνοούν τον “σύγχρονο”, προηγμένο πόλεμο για τον οποίο ο στρατός της έχει εκπαιδευτεί και εξοπλιστεί. Κάποιοι από τους πρώτους Αμερικανούς στρατιώτες που πολέμησαν στο Αφγανιστάν πήγαιναν στη μάχη πάνω σε άλογα, κάτι που αντικατοπτρίζει τη διαχρονική φύση του πολέμου σε αυτή την περιοχή!».
»Συνεχίζοντας, ο κ. Χολτ αναφέρεται στα προβλήματα από τη γεωγραφία και το ανάγλυφο του Αφγανιστάν: «Ο σχηματισμός του εδάφους θέτει όρια στην τεχνολογία και τα στρατεύματα. Οι εισβολείς μπορεί να αποκτήσουν τον έλεγχο των λίγων πόλεων και οχυρών στην περιοχή, μα σπάνια της περιοχής μεταξύ αυτών».
»Το 328 π.Χ. ο πόλεμος δεν εξελισσόταν καλά, οπότε ο Αλέξανδρος δοκίμασε κάτι που, χιλιάδες χρόνια μετά, επί Ομπάμα, οι ΗΠΑ θα χαρακτήριζαν «troop surge»: Μεγάλη ενίσχυση των δυνάμεων στην περιοχή, με στόχο να επιτευχθεί η πολυπόθητη, αποφασιστική νίκη. Ο Αλέξανδρος έφερε επιπλέον ελληνικά στρατεύματα 22.000 ανδρών στην περιοχή- και, όπως υπογραμμίζει ο καθηγητής Χολτ, αυτό έφερε αποτελέσματα: «Κέρδισε έδαφος διασπώντας αντί να συγκεντρώνει τις δυνάμεις του, και επωφελήθηκε πολύ όταν ο Σπιταμένης σκοτώθηκε από τους ίδιους τους Βάκτριους ακολούθους του».
»Εν τέλει, ο Αλέξανδρος θα αποσυρόταν από το Αφγανιστάν με διαφορετικό τρόπο- νυμφευόμενος τη Ρωξάνη. «Ο Αλέξανδρος παντρεύτηκε την κόρη (Ρωξάνη) ενός τοπικού πολεμάρχου, του Οξυάρτη, το 327 π.Χ. στο πλαίσιο ενός πολιτικού ελιγμού και σχεδίασε τη στρατηγική εξόδου του, που περιελάμβανε την εγκατάσταση στη Βακτρία 13.500 στρατιωτών και περίπου 10.000 μόνιμων Ελλήνων αποίκων, ως δύναμη κατοχής. Ήταν η μεγαλύτερη δέσμευση προσωπικού οπουδήποτε στην αχανή αυτοκρατορία του, αλλά και πάλι η περιοχή παρέμενε ασταθής. Οι άποικοι εξεγέρθηκαν όταν ο Αλέξανδρος πέθανε στη Βαβυλώνα, μα οι διάδοχοί του τους ανάγκασαν να παραμείνουν εκεί. Οι δυσαρεστημένοι εκείνοι Έλληνες εξελίχθηκαν στον πυρήνα ενός ελληνιστικού βασιλείου στη Βακτρία (ή Βακτριανή), που άντεξε για 300 χρόνια: Αναφέρομαι σε αυτό στα βιβλία μου, “Thundering Zeus” (1999) και “Lost World of the Golden King” (2012). Επιβιώνουν στα έργα του Βοκάκιου και του Τσώσερ, και φυσικά του Κίπλινγκ, αν και η ιστορία τους χάθηκε από τις αρχαίες πηγές, πέραν κυρίως από νομίσματα και αρχαιολογικές έρευνες».
»Και, κλείνοντας, προκύπτει το αναπόφευκτο ερώτημα: Εάν ο Αλέξανδρος βρισκόταν αντιμέτωπος με την ίδια κατάσταση στη σημερινή εποχή, τι θα έκανε; Κατά τον καθηγητή Χολτ, μάλλον δεν θα άλλαζαν πολλά: «Πιθανότατα ό,τι έκανε τον 4ο π.Χ. αιώνα, αν δεν τον περιόριζαν οι σύγχρονες συνθήκες. Αλλά ακόμα κι έτσι, δεν ήταν απόλυτα επιτυχής. Σκεφτείτε άλλωστε πως οι πρόεδροι των ΗΠΑ δεν έχουν τις επιλογές του Αλεξάνδρου να α) κυνηγάει αντικειμενικούς σκοπούς εισβάλλοντας κατά βούληση σε γύρω περιοχές, όπως το Ουζμπεκιστάν, το Τατζικιστάν, το Τουρκμενιστάν, το Πακιστάν... β) μπει μέσω γάμου στην οικογένεια ενός τοπικού πολεμάρχου γ) δολοφονήσει τους ίδιους του τους στρατηγούς, όπως τον Κλείτο, εάν διαφωνούν με τη στρατηγική του δ) αφήσει πίσω του μια μεγάλη μόνιμη δύναμη κατοχής από στρατιώτες και αποίκους, που είναι υποχρεωμένοι να παραμείνουν εκεί ε) μειώσει τις δυνάμεις των ντόπιων μαχητών ενσωματώνοντάς τους στον στρατό του και στέλνοντάς τους αλλού».
»Η ιστορία, καταλήγει ο κ. Χολτ, σίγουρα έχει μαθήματα να μας δώσει, και πολλά ήταν αυτά που αγνοήθηκαν από τους σύγχρονους εισβολείς, «μα δεν μπορούμε να περιμένουμε από κάποιον Βρετανό, Ρώσο ή Αμερικανό διοικητή να είναι ο Μέγας Αλέξανδρος, είτε από άποψης ικανοτήτων, είτε από άποψης ευκαιριών. Η κατακλείδα είναι πως, αν ο πιο επιτυχημένος δυτικός στρατιωτικός ηγέτης στην ιστορία κατάφερε μόλις και μετά βίας να τα βγάλει πέρα με τις εκστρατείες του στο σημερινό Αφγανιστάν, πώς θα μπορούσε κάποιος σύγχρονος ηγέτης να περιμένει καλύτερα αποτελέσματα; Αυτή είναι η προειδοποίηση που απηύθυνα μέσω του βιβλίου μου, κατά την έναρξη του πολέμου που (ίσως) πλέον τελειώνει, μετά από 20 χρόνια. Ένας κριτικός είχε γράψει πως “οι διοικητές των δυνάμεων της συμμαχίας στο Αφγανιστάν θα έπρεπε να διατάσσονται να το διαβάσουν. Δεν είμαι βέβαιος πως το έκαναν»”. (5)
Αλλά και ο φημισμένος Αμερικανός συγγραφέας Στίβεν Πρέσσφιλντ -έγραψε, μεταξύ άλλων, των βιβλίων “Οι πύλες της φωτιάς”, “Η ματωμένη εκστρατεία” και “Οι αρετές του πολέμου”-, ανέφερε πρόσφατα τα εξής ενδιαφέροντα σε συνέντευξή του:
“Newsbomb.gr: Θα μπορούσατε να μας δώσετε μία ιστορική σύνοψη της εκστρατείας του Αλέξανδρου στην περιοχή που είναι το σημερινό Αφγανιστάν; Πότε άρχισε, τι έκανε, πότε τελείωσε...
Στίβεν Πρέσσφιλντ: Ο Αλέξανδρος μπήκε στα αφγανικά βασίλεια μέσω αυτού που σήμερα είναι η Κανταχάρ – βασικά ήταν αυτός που ίδρυσε την πόλη. Ήταν η Αλεξάνδρεια της Αραχωσίας. Στην Ανατολή, τον αποκαλούσαν «Ίσκαντερ». Οπότε το «Καντ» στην «Κανταχάρ» - είναι αυτός. Από την Κανταχάρ, ο στρατός του Αλεξάνδρου πέρασε στο Ινδοκούς (Ινδοκαύκασος) μέσω της Κοιλάδας Παντσίρ και εισήλθε στις πεδιάδες της Βακτριανής. Ήταν το 330 π.Χ, νομίζω. Βασικά ο Αλέξανδρος ξεκίνησε από τη Μακεδονία για να υλοποιήσει το όνειρο του πατέρα του, για την κατάκτηση της Περσικής Αυτοκρατορίας. Το είχε κάνει μέχρι τα 25 του, αλλά συνέχισε να προχωρά. Στην αρχή σκοπός του ήταν να αιχμαλωτίσει τον Πέρση βασιλιά, Δαρείο, που είχε τραπεί σε φυγή προς τα αφγανικά βασίλεια. Τον Δαρείο τον σκότωσαν οι ίδιοι του οι άνδρες, ελπίζοντας να κερδίσουν την εύνοια του Αλεξάνδρου. Εμφανίστηκε ένας σφετεριστής, ο Βήσσος, οπότε ο Αλέξανδρος άρχισε την καταδίωξή του.
»Η αφγανική εκστρατεία κράτησε τρία χρόνια, και κάλυψε κάθε τετραγωνικό μέτρο του σημερινού Αφγανιστάν, συν μεγάλες εκτάσεις του Ουζμπεκιστάν, του Τουρκμενιστάν και του Τατζικιστάν. Ο στρατηγός που είχε ως αντίπαλο ήταν ένας αξιωματικός που είχε εκπαιδευτεί από τους Πέρσες, ο Σπιταμένης. Ήταν αντάξιος του Αλέξανδρου, και κατάφερε να φανεί υπέρτερός του πολλές φορές, πριν τελικά οι στρατιώτες του Αλέξανδρου του πάνε το κεφάλι του.
Ποιοι ήταν οι σκοποί της αφγανικής εκστρατείας του Αλέξανδρου; Γιατί την άρχισε εξαρχής;
Τα αφγανικά βασίλεια ήταν η απαραίτητη γραμμή ανεφοδιασμού προς τα πλούτη της Ινδίας. Για αυτό και ο Αλέξανδρος πήγε εκεί. Αυτό, και η ιδέα πως ο ίδιος και ο στρατός του θα μπορούσαν να προελάσουν ως την «ακτή του ωκεανού», το τέλος του γνωστού κόσμου, έχοντας κατακτήσει ό,τι μπορούσε να κατακτηθεί.
Πώς ο Αλέξανδρος χειρίστηκε τον «γρίφο» του Αφγανιστάν; Τι περίμενε, τι βρήκε και τι τακτικές υιοθέτησε για να αντιμετωπίσει την κατάσταση;
Λέγεται πως, πριν αρχίσει η εκστρατεία, ο Αλέξανδρος προσκλήθηκε από τοπικούς φυλάρχους των «Άγριων Τόπων» στα βόρεια του Αφγανιστάν, για διαπραγμάτευση. Οι φύλαρχοι τον ικέτευσαν, για δικό του καλό, να μην μπει στα εδάφη τους. Είχαν ακούσει για αυτόν και τις απίστευτες νίκες του σύγχρονου στρατού του. Μα εκείνοι οι τόποι, ακόμα και τότε, ήταν το νεκροταφείο των αυτοκρατοριών: Οι φύλαρχοι αυτοί είχαν σκοτώσει τον Κύρο τον Μέγα μερικούς αιώνες νωρίτερα, όταν είχε εισβάλει στα εδάφη τους. «Μπορεί να νικήσεις εμάς», είπαν στον Αλέξανδρο, «μα δεν θα νικήσεις ποτέ τη φτώχεια μας».
»Αυτό που εννοούσαν ήταν (και ισχύει ακόμα και σήμερα) πως εκείνοι οι υπερασπιστές των ιερών εδαφών του Αφγανιστάν ήταν ικανοί να αντέξουν τέτοιες στερήσεις, τέτοιες απώλειες, τέτοιες λύπες, τέτοια κόλαση που κανένας δυτικός στρατός δεν θα μπορούσε να αντέξει. Δεν είχαν μεγάλες πόλεις, λιμάνια, συστήματα δρόμων που ένας εισβολέας θα μπορούσε να καταστρέψει και να τους κάνει να γονατίσουν. Ζούσαν με τα κοπάδια τους και το εποχικό γρασίδι.
»Στο τέλος, φυσικά, είχαν δίκιο. Ο Αλέξανδρος δεν μπορούσε να νικήσει τη φτώχεια τους.
»Ο Αλέξανδρος χρησιμοποίησε όλο το «βιβλίο» τακτικής: Σφαγές, κάψιμο χωριών, ερήμωση ολόκληρων περιοχών, ταχυκίνητους ανεξάρτητους σχηματισμούς (flying columns) για να καθηλώσει τον αντίπαλο. Δοκίμασε δωροδοκίες, προσέλαβε ιππείς και πολεμιστές των εχθρών του. Οι πολιορκητικές του μηχανές στα βουνά κατέστρεψαν όλα τα αφγανικά οχυρά, έκαψε κάθε καλλιέργεια. Αλλά ξανά και ξανά, ο εχθρός συνέχιζε να παρασύρει αποσπάσματα του στρατού του Αλεξάνδρου μακριά από την κύρια δύναμη, σε ενέδρες. Μια φορά σκότωσαν μέχρι και 1.600 άνδρες – απίστευτες απώλειες για έναν κατακτητή σαν τον Αλέξανδρο.
»Κάτι πολύ ενδιαφέρον είναι το εξής: Ο Αλέξανδρος ήταν πριν τον χριστιανισμό, και οι αντίπαλοί του πριν το Ισλάμ. Οπότε μπορούμε να αφαιρέσουμε τον «ισλαμικό» παράγοντα από την εξίσωση όταν εξετάζουμε γιατί οι σημερινοί πόλεμοι και αυτός του Αλεξάνδρου έμοιαζαν τόσο πολύ. Η πεποίθησή μου είναι πως αυτό που είναι παρόμοιο είναι το ότι ένας σύγχρονος, «συμβατικός» στρατός εισβάλλει στην πατρίδα ενός φανατικά ανεξάρτητου εχθρού με έντονο το στοιχείο των φυλών. Το Βιετνάμ δεν διέφερε πολύ.
Ποιες είναι οι ομοιότητες μεταξύ της εκστρατείας του Αλεξάνδρου και των δυσκολιών του στο Αφγανιστάν και αυτών που αντιμετώπισαν οι Βρετανοί, οι Σοβιετικοί και οι ΗΠΑ στις σύγχρονες προσπάθειές τους να θέσουν υπό τον έλεγχό τους την περιοχή;
Πέρα από τα προαναφερθέντα περί «φτώχειας», ένας από τους μεγάλους λόγους που ο Αλέξανδρος δεν κατάφερε να υποτάξει την περιοχή ήταν το ότι οι υπερασπιστές της ήξεραν πως δεν είχε πάει εκεί για να μείνει. Απλά ήθελε να διασφαλίσει τις οδούς ανεφοδιασμού του για την Ινδία. Ήταν ένα είδος αυτού του «εσείς έχετε τα ρολόγια, μα εμείς έχουμε τον χρόνο». Επίσης, ο «βαρύς», σύγχρονος συμβατικός στρατός του Αλεξάνδρου, ο οποίος έφερνε μαζί του τις πολιορκητικές του μηχανές, τους ακόλουθους του στρατοπέδου, μεγάλους αριθμούς μουλαριών και αλόγων – για να μην αναφερθούμε σε πολύπλοκα και δύσκολα στους ελιγμούς «σύγχρονα» στοιχεία όπως το βαρύ και το ελαφρύ ιππικό, η φάλαγγα με τις σάρισσες, τοξότες, σφενδονήτες, μηχανικοί κλπ. - απλά δεν μπορούσε να τα βγάλει πέρα με έναν ευκίνητο εχθρό που μπορούσε να χτυπά και να εξαφανίζεται. Ακόμη, φυσικά, οι υπερασπιστές γνώριζαν τη χώρα. Τα μικρόσωμα άλογά τους δεν γέμιζαν και πολύ το μάτι δίπλα στα καθαρόαιμα του Αλέξανδρου, με μπορούσαν να ανεβαίνουν σε απότομες πλαγιές και να τρέχουν για μέρες τρεφόμενα μόνο με τη χαμηλή βλάστηση εκείνου του βραχώδους και στείρου τόπου.
Πώς τα κατάφερε ο Αλέξανδρος να αποσυρθεί/ απεμπλακεί από το Αφγανιστάν; Μπορούμε να πούμε ότι «νίκησε» ή ήταν περισσότερο μια περίπτωση τύπου «τα μαζεύω και φεύγω», σώζοντας παράλληλα το γόητρό του; Ή κάτι ενδιάμεσο; Πιστεύετε πως ο γάμος του με τη Ρωξάνη ήταν περισσότερο πολιτικός ελιγμός;
Ο γάμος του Αλέξανδρου με τη Ρωξάνη είχε ΠΟΛΥ πολιτικό χαρακτήρα: Ήταν η κόρη του μεγάλου πολεμάρχου Οξυάρτη. Ο Αλέξανδρος βασικά έκανε μια συμφωνία: «Οξυάρτη, εσύ θα αναλάβεις τη χώρα, θεωρητικά στο όνομά μου, μα στην πραγματικότητα στο δικό σου, θα πούμε ότι είμαστε μια μεγάλη, ευτυχισμένη οικογένεια και εγώ θα σου αδειάσω τη γωνιά. Απλά άσε μου ανοιχτές τις οδούς ανεφοδιασμού, και εσύ μπορείς να το παίζεις άρχοντας στους άλλους πολεμάρχους, με την άδειά μου».
Μαθήματα από την εκστρατεία του Αλέξανδρου στο Αφγανιστάν για τις σύγχρονες δυνάμεις; Πώς νομίζετε πως ο Αλέξανδρος θα χειριζόταν τη σημερινή κατάσταση στο Αφγανιστάν, που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ;
Ένα μάθημα για να πάρει κανείς; Μην εισβάλετε στο Αφγανιστάν! Ακόμα και ο Μέγας Αλέξανδρος, κατά την άποψή μου, δεν θα μπορούσε να κερδίσει σήμερα, ακόμα και με όλα τα όπλα στη διάθεση ενός σύγχρονου στρατού. Εκτός αν ένας κατακτητής ήταν έτοιμος να καταστρέψει κυριολεκτικά κάθε ζωντανό πλάσμα στη χώρα, δεν θα μπορούσε να νικήσει. Είναι εντυπωσιακό, πραγματικά, να σκέφτεσαι πόσο λίγο έχει αλλάξει ο φυλετικός χαρακτήρας της χώρας (και χρησιμοποιώ τη λέξη αυτή με την πιο χαλαρή δυνατή έννοια) 2.300 χρόνια μετά.
Ποια ήταν η κληρονομιά που άφησε στην περιοχή η αφγανική εκστρατεία του Αλέξανδρου, και πώς επηρέασε τους επόμενους αιώνες;
Τον Αλέξανδρο τον θυμούνται, όταν τον θυμούνται, με ένα περίεργο είδος συμπάθειας... σε μεγάλο βαθμό επειδή ήταν Μέγας και επειδή οι Αφγανοί τον νίκησαν. Ίδρυσε κάποιες πόλεις και οι πόλεις αυτές υπάρχουν ακόμα. Αλλά βασικά ήρθε και έφυγε, σαν μια μεγάλη αρμάδα που πέρασε από έναν ωκεανό. Τα πανιά και τα ξάρτια φάνταζαν θαυμάσια όταν περνούσε, μα όταν χάθηκαν πέρα από τον ορίζοντα, η θάλασσα παρέμεινε όπως ήταν πριν...και όπως θα έμενε πάντα” (6).
“Ήρθατε από τη χώρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στον τόπο που έκτισε την Αλεξάνδρεια την εσχάτη κι άλλες πόλεις στο Κανταχάρ κι αλλού. Ήρθατε στη χώρα των απογόνων του”. Τα λόγια αυτά εκστόμισε ενώπιον του Έλληνα δημοσιογράφου Πέτρου Κασιμάτη, ο οποίος βρέθηκε περί τα τέλη της δεκαετίας του 1980 στο Αφγανιστάν του τότε πολέμου και κατέγραψε τις εμπειρίες του αυτές σε σχετικό βιβλίο (7), ένας σύγχρονος σημαντικός Αφγανός. Υπάρχει, όντως, η πεποίθηση σε πολλούς Αφγανούς ότι ο Μέγας Αλέξανδρος είναι πρόγονός τους, ενώ τον τιμούν ευλαβικά και σε θρησκευτικό επίπεδο: κατά το “Ιερό Κοράνι” ο Αλέξανδρος υπήρξε όργανο της θείας βούλησης του Αλλάχ, προκειμένου να ιδρύσει ένα οικουμενικό κράτος για να πετύχει αργότερα εξάπλωση το Ισλάμ (ο Λόγος του Προφήτη). Πράγματι, εάν το δει κανείς σε ιστορικό βάθος, αλλά και με όρους γεωπολιτικής, η μουσουλμανική θρησκεία βρήκε πρόσφορο έδαφος -όπως και ο χριστιανισμός δυτικότερα- ακριβώς λόγω των διεργασιών που ξεκίνησαν από την εποχή του Αλέξανδρου και έως τους ελληνιστικούς και τους ρωμαϊκούς χρόνους. Έτσι, οι μεν χριστιανοί τον τιμούν ως πρόδρομο του Χριστού, οι δε μουσουλμάνοι ως προάγγελο του ερχομού του Μωάμεθ.
“Νέο Βιετνάμ”. Το 1975 οι ΗΠΑ αποχώρησαν ταπεινωμένες από το Βιετνάμ, έπειτα από μία υπερδεκαετή εμπλοκή τους στις φοβερές ζούγκλες της Ινδοκίνας. Ένα δεύτερο “Βιετνάμ” έμελλε να βιώσει η έτερη υπερδύναμη της εποχής, η Σοβιετική Ένωση (ΕΣΣΔ), όταν στις 27 Δεκεμβρίου του 1979 αποφάσισε να εισβάλλει αιφνιδιαστικά στο Αφγανιστάν, για να υποστηρίξει τους κυβερνώντες Αφγανούς κομμουνιστές και να πολεμήσει τους περίφημους Μουτζαχεντίν, τους φανατικούς μουσουλμάνους που αντιστέκονταν στην αθεΐα που επέβαλλε το μαρξιστικό καθεστώς στη χώρα τους. Δέκα σχεδόν χρόνια αργότερα (15 Φεβρουαρίου 1989) τα τελευταία σοβιετικά στρατεύματα αποσύρονταν ντροπιαστικά από την αφγανική γη...
Ήταν ακόμη μία σελίδα στην ιστορία του Ψυχρού πολέμου, που είχε ξεκινήσει το 1945 -με τη λήξη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου- ανάμεσα σε δυτικό και ανατολικό συνασπισμό, για να τελειώσει οριστικά το 1991 με τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Οι Δυτικοί, με επικεφαλής τις ΗΠΑ, έκαναν λόγο για “σιδηρούν παραπέτασμα”, πίσω από το οποίο οι λαοί που ζούσαν υπό κομμουνιστικό καθεστώς βασανίζονταν· συνεπώς, υπό το πνεύμα αυτό του άκρατου διπολισμού, όλα επιτρέπονταν. Οι Αμερικανοί, λοιπόν, διά του Πενταγώνου (υπουργείου Αμύνης) και της μυστικής υπηρεσίας CIA, υποστήριξαν τα μέγιστα τους ισλαμιστές Μουτζαχεντίν, εξοπλίζοντας και εκπαιδεύοντάς τους, έτσι ώστε να απωθήσουν τον σοβιετικό κίνδυνο. Δεν γνώριζαν όμως τότε, ότι εξέθρεφαν ένα φίδι, το ερπετό του μετέπειτα ισλαμικού φονταμενταλισμού (τζιχαντισμού), που καταστρατηγεί κάθε έννοια ειρήνης και ελέους, την οποία πρεσβεύει το επίσημο Ισλάμ, και που στρέφεται πρώτα απ' όλα κατά των ιδίων των δημιουργών του...
Τα ευρασιατικά Βαλκάνια. Την εποχή εκείνη, μεσούσης της δεκαετίας του 1980, ένας εκ των στρατηγικών καθοδηγητών της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, ο πολωνικής καταγωγής πολιτικός επιστήμονας Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι (Zbignew Brzezinski, 1928-2017), επεξεργάστηκε έναν ολόκληρο σχεδιασμό για την πτώση και διάλυση της ΕΣΣΔ και του ανατολικού μπλοκ. Κεντρική θέση στο σχέδιό του κατείχαν τα λεγόμενα “ευρασιατικά Βαλκάνια”, και ιδίως το Αφγανιστάν, όπως ονόμασε ο Μπρεζίνσκι τον κατακερματισμένο, πολυπληθή και ετερογενή εσμό κρατών που αποτελούν τη γεωγραφική και γεωπολιτική καρδιά της Ασίας. (8) Είναι η πλέον εύφλεκτη, ίσως, περιοχή του πλανήτη. Γιατί; Διότι το Αφγανιστάν συνιστά το πιο στρατηγικό κομμάτι του παλαιού “δρόμου του μεταξιού”, ο οποίος σήμερα προσδιορίζει τις οδούς που ακολουθούν οι αγωγοί πετρελαίου και αερίου από την Ανατολή προς τον κόσμο της Δύσης.
Η γεωοικονομία έπαιζε, και παίζει κυρίως στην εποχή μας, τον πιο σπουδαίο ρόλο στα παγκόσμια δραματικά γεγονότα. Το Αφγανιστάν έχει μέταλλα και σπάνιες γαίες που εκτιμούνται σε πολλά τρισεκατομμύρια δολάρια! Ένα πραγματικά τεράστιο θησαυροφυλάκιο, το οποίο περιέχει επίσης τεράστιες ποσότητες νεοδυμίου, απαραίτητου συστατικού για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα υψηλής απόδοσης που (μετά το αναπόφευκτο επερχόμενο τέλος του πετρελαίου) είναι το μέλλον στην κίνηση και τις συγκοινωνίες. Σπάνια κοιτάσματα ορυκτών (σίδηρος, χαλκός και χρυσός), διάσπαρτα σε όλη τη χώρα και αξίας άνω του 1 τρις δολ., περιμένουν σήμερα την εκμετάλλευσή τους, ενώ τα ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα λιθίου αναμένεται να αποτελέσουν ένα σπάνιο, πλην όμως υπερπολύτιμο υλικό που θα χρησιμοποιηθεί στις επαναφορτιζόμενες μπαταρίες και άλλες τεχνολογίες του εγγύς μέλλοντος, ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής... (9)
Και μέσα σε όλα αυτά, το όπιο. Η “οικονομία των ναρκωτικών”. Η καλλιέργεια της παπαρούνας (χασίς) διατηρεί εδώ και δεκαετίες ζωντανά και ανθηρά τα κυκλώματα των άλλοτε “φυλάρχων” της περιοχής και τωρινών μεγαλεμπόρων του θανάτου. Σκευάσματα που προέρχονται από το όπιο χρησιμοποιούνται όχι μόνο ως σκληρές ναρκωτικές ουσίες, π.χ. ηρωίνη, αλλά και ως παυσίπονα και αντιδιαρροϊκά φάρμακα. Δεν χρειάζεται να προσθέσουμε εδώ περισσότερα: πάνω από το 80% της παγκόσμιας παραγωγής οπίου και ηρωίνης καλύπτεται από το Αφγανιστάν! Και εν μέσω πανδημίας του κορωνοϊού/Covid-19 η καλλιέργεια παπαρούνας εκτινάχθηκε κατά 37%: 6,6 δισ. δολάρια είναι τώρα ο συνολικός τζίρος αυτής της ιδιότυπης και παράνομης “βιομηχανίας”.
Το “χρυσό μισοφέγγαρο”... Φράση που χρησιμοποίησε στο βιβλίο του για τις εντυπώσεις του από τον πόλεμο του Αφγανιστάν (10) ο αείμνηστος δημοσιογράφος (τότε) της ελληνικής κομμουνιστικής εφημερίδας “Ριζοσπάστης”, Γιώργος Δελαστίκ, αναφερόμενος στην αφγανική παραγωγή ναρκωτικών. Γράφει χαρακτηριστικά ο γνωστός αναλυτής: “«Χρυσό μισοφέγγαρο!». Το όνομα ακούγεται τόσο ρομαντικό, θυμίζει κάτι από τη μαγεία των εξωτικών παραμυθιών της Ανατολής. Μόνο που χάνει όλη τη γοητεία του, όταν μαθαίνει κανείς ότι το όνομα αυτό συνδέεται με ένα τεράστιο δίκτυο παραγωγής και διακίνησης ναρκωτικών. Το 80-90% της ηρωίνης που εισάγεται παράνομα στις ΗΠΑ και τη Βρετανία, προέρχεται ακριβώς από την περιοχή του «χρυσού μισοφέγγαρου». Περίπου 200 τόνους οπίου το χρόνο επεξεργάζονται στο Πακιστάν, για να γίνει δυνατή η παραγωγή της ηρωίνης αυτής. [...] Εδώ και καμιά δεκαριά χρόνια, στο «χρυσό μισοφέγγαρο», που περιλαμβάνει μερικές περιοχές του Πακιστάν, του Αφγανιστάν και του Ιράν, οι πρώτες δύο χώρες προμήθευαν ακατέργαστο όπιο, που πήγαινε κατόπιν στο Ιράν για επεξεργασία και από κει στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Ένα μεγάλο τμήμα των ναρκωτικών αυτών χανόταν στις πόλεις του Ιράν. [...] Θα πίστευε κανείς ότι με την επανάσταση στο Αφγανιστάν και την ανατροπή του Σάχη στο Ιράν, το «χρυσό μισοφέγγαρο» θα έδυε οριστικά. Τίποτα τέτιο όμως δεν έγινε! Αντίθετα με εκπληκτική αποτελεσματικότητα, πολύ γρήγορα το «χρυσό μισοφέγγαρο» άρχισε να μεσουρανεί στο παγκόσμιο σκοτεινό στερέωμα των ναρκωτικών, καθώς οι Αφγανοί αντεπαναστάτες που πέρασαν στις μεθοριακές επαρχίες του Πακιστάν το οδήγησαν σε εκρηκτική άνθηση. Στην αρχή, νέα χωράφια με παπαρούνες κατάκλυσαν τις περιοχές αυτές. Κατόπιν, ήρθαν και τα εργαστήρια επεξεργασίας του οπίου για την παρασκευή της ηρωίνης. Από το φθινόπωρο του 1981, γράφουν οι Νιού Γιόρκ Τάιμς, περίπου 20 τέτια εργαστήρια ήταν κιόλας σε λειτουργία. Η παραγωγή και η επεξεργασία των ναρκωτικών συγκεντρώθηκε γύρω από την Πεσαβάρ, την καρδιά όλων των αντεπαναστατικών δραστηριοτήτων ενάντια στο λαϊκό καθεστώς του Αφγανιστάν. Αυτό που έλειπε ακόμα ήταν το δίκτυο μεταφοράς μέχρι τις χώρες κατανάλωσης. Κανένα πρόβλημα. Ένας άλλος «μαχητής της ελευθερίας», ο Αφγανός Μοχαμάντ Σαρουάρ Χάν, ανάλαβε να οργανώσει τη μεταφορά της ηρωίνης στο Καράτσι, με το μεγάλο λιμάνι και το διεθνές αεροδρόμιο. Ο Σαρουάρ Χάν ήρθε σε επαφή και με την αμερικάνικη «Κόζα Νόστρα». Οι Νιού Γιόρκ Τάιμς έγραφαν ότι το 1982 έντεκα μαφιόζοι δικάστηκαν στις ΗΠΑ, καθώς πιάστηκαν να έχουν μπάσει στις ΗΠΑ ηρωίνη αξίας 12,5 δισεκατομμυρίων δραχμών, ηρωίνη που προερχόταν από τα αφγανο-πακιστανικά σύνορα. Φυσικά, οι Αμερικάνοι ξέρουν και επίσημα το ρόλο που παίζουν οι Αφγανοί αντεπαναστάτες στην παραγωγή και διακίνηση της ηρωίνης που κατακλύζει τις ΗΠΑ. [...] Σ' ό,τι αφορά το «χρυσό μισοφέγγαρο», η CIA αποφάσισε να το υποστηρίξει το 1979 [...] Αρχικά, ο στόχος ήταν η ανάμιξη του Αφγανιστάν σε αντι-ιρανικές δραστηριότητες (ας θυμηθούμε ότι τότε κυρίαρχος στο Αφγανιστάν ήταν ο Αμίν) ενώ τα δολλάρια που θα συγκεντρωνόντουσαν από τις πωλήσεις ναρκωτικών θα πήγαιναν στη χρηματοδότηση των πρακτόρων της μυστικής υπηρεσίας του Σάχη που είχε ανατραπεί -της περιβόητης ΣΑΒΑΚ. Με τη νέα φάση της αφγανικής επανάστασης, όμως, και την ανάληψη της κομματικής και κρατικής καθοδήγησης στη ΛΔ Αφγανιστάν από τον Μπαμπράκ Καμάλ και με την παρουσία των σοβιετικών στρατευμάτων, τα σχέδια αυτά ανατράπηκαν. Έτσι, από το 1980, το «χρυσό μισοφέγγαρο» μπήκε στην υπηρεσία της αφγανικής αντεπανάστασης”.
Σε σχετικό ρεπορτάζ, πολλά χρόνια μετά τα παραπάνω (11), διαβάζουμε τα ακόλουθα: “Αξιωματούχοι του ΟΗΕ ανέφεραν ότι οι Ταλιμπάν πιθανότατα κέρδισαν περισσότερα από 400 εκατομμύρια δολάρια μεταξύ του 2018 και του 2019 από το εμπόριο ναρκωτικών. Μια έκθεση του Μαΐου 2021 των Ειδικών Γενικών Επιθεωρητών των ΗΠΑ για το Αφγανιστάν (SIGAR) ανέφερε έναν Αμερικανό αξιωματούχο που εκτιμά ότι αντλούν έως και το 60 % των ετήσιων εσόδων τους από παράνομα ναρκωτικά. Μπορεί τα έσοδα αυτά να είναι υπέρογκα, ωστόσο το Αφγανιστάν παραμένει μια από τις φτωχότερες χώρες στον κόσμο”.
Από τους Μουτζαχεντίν στους Ταλιμπάν! Η λέξη “Μουτζαχεντίν” σημαίνει “μελετητές του Τζιχάντ”, δηλ. του Ιερού Αγώνα των μουσουλμάνων· το Τζιχάντ, ως έννοια, ερμηνεύεται με ποικίλους τρόπους. Το επίσημο Ισλάμ την ερμηνεύει ως πνευματικό αγώνα, ως μία διαρκή εσωτερική πάλη της πίστης για τη βελτίωση και την ολοκλήρωση του ανθρώπου. Οι φανατικοί ισλαμιστές όμως -το Ψευτοϊσλάμ-, που η ίδια η μωαμεθανική θρησκεία τους καταδικάζει ως φοβερή αίρεση και ως σατανική παρενέργεια, θεωρούν ότι το Τζιχάντ είναι κυριολεκτικά ο πόλεμος (ο ένοπλος αγώνας) για την επιβολή του Νόμου της Σαρίας σε πλανητική κλίμακα! Ήρθαν έτσι οι μαθητές των Μουτζαχεντίν, οι περίφημοι Ταλιμπάν, λέξη που αποδίδεται ως “σπουδαστές”, για να καταλάβουν το 1996 την εξουσία στο Αφγανιστάν και να προωθήσουν -μέσω του εμπορίου της πρέζας- την ισλαμοποίηση της πατρίδας τους, της υπόλοιπης Ασίας και, κατ' επέκταση, όλου του κόσμου...
Στην πραγματικότητα, τους Αφγανούς Ταλιμπάν -όπως και τους ιδεολογικούς τους προγόνους, τους Μουτζαχεντίν, προηγουμένως- τούς ενέπνευσε τα μέγιστα η ιρανική επανάσταση του Αγιατολάχ Χομεϊνί, του 1979. Και ενώ το Ισλάμ έως τα τέλη της δεκαετίας του 1970 δεν δημιουργούσε ιδιαίτερα προβλήματα (υπήρχαν μόνο τρομοκρατικές δράσεις των Αράβων εθνικιστών ή σοσιαλιστών, κυρίως του παλαιστινιακού απελευθερωτικού αγώνα, ενέργειες που ουδεμία σχέση είχαν με τη μουσουλμανική πίστη), μετά τον Χομεϊνί είχαμε έξαρση του ισλαμιστικού φονταμενταλισμού. Την ίδια χρονιά άλλωστε (1979) ξεκίνησε ο πόλεμος στο Αφγανιστάν, μετά τη σοβιετική επιδρομή στη χώρα, ενώ το 1981 Αιγύπτιοι φανατικοί δολοφόνησαν τον πρόεδρο Σαντάτ, κατηγορώντας τον για “προδοσία”, επειδή τα είχε βρει με το Ισραήλ. Το δε 1989 ο Χομεϊνί καταδίκασε τον ινδικής καταγωγής Βρετανό συγγραφέα Σαλμάν Ρουσντί σε θάνατο, θεωρώντας το βιβλίο του τελευταίου “Σατανικοί στίχοι” ως βλάσφημο...
Να τι γράφει ο δημοσιογράφος Χρήστος Χαλαζιάς, σε σχετική έρευνά του (12), για τη θανατική καταδίκη του Ρουσντί από τον Χομεϊνί και για τον σύγχρονο ισλαμικό φανατισμό: “Η υπόθεση Ρουσντί έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί εκφράζει σε όλη της την έκταση την αναβίωση του Ισλαμισμού ως φανατικού δόγματος, στρατευμένου και αφοσιωμένου στους στόχους της ηγεσίας. Η «εξαγωγή» της περίφημης Ισλαμικής επανάστασης άρχισε να εμφανίζεται πριν αρκετά χρόνια. Η εμφάνιση αυτή είναι πραγματική και δεδομένη. Η Μόσχα έχει από καιρό αναλάβει διπλωματική και πολιτική δράση για την εξουδετέρωση αυτού του κινδύνου, αλλά το πρόβλημα εξακολουθεί να παραμένει. Η εφημερίδα Λε Μοντ σημειώνει σε μια ανάλυσή της ότι «το κύμα του Ισλαμισμού επεκτείνεται από τα ιρακινά υψίπεδα στις ασιατικές στέπες της Ρωσίας και η αδυναμία της Μόσχας να το αναχαιτίσει ισοδυναμεί με αποτυχία, αν σκεφτεί κανείς ότι η ανακοπή του Ισλαμισμού ήταν ένας από τους βασικούς στόχους της ρωσικής επέμβασης στο Αφγανιστάν το 1979». Μετά τη σοβιετική αποχώρηση από την Καμπούλ, οι μουσουλμάνοι αντάρτες υπόσχονταν να εγκαθιδρύσουν εκεί ένα καθεστώς προσηλωμένο στα διατάγματα του Κορανίου, ενώ στις γειτονικές Δημοκρατίες κυκλοφορούσαν παράνομες εκκλήσεις προς τους πιστούς του Αλλάχ και ξεφύτρωναν όλο και περισσότερα τζαμιά και ισλαμικές θρησκευτικές σχολές”.
Και επειδή ο εξτρεμισμός των “τρελών του Αλλάχ” είναι κατά βάση ένα κοινωνιολογικό φαινόμενο, ιδού τι ανέφερε σχετικά σε βιβλίο του που εκδόθηκε λίγο μετά τον τερματισμό του Ψυχρού πολέμου ο γνωστός διανοούμενος Γιώργος Καραμπελιάς (13): “Σχεδόν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι προσπαθούν να ξαναβρούν στο Ισλάμ ένα σημείο ταυτότητας σε έναν κόσμο που αποσυντίθεται χωρίς νόημα, έναν κόσμο ξένο για τους λαούς του Τρίτου Κόσμου. Το Ισλάμ, μέσω του ισλαμικού κινήματος, τείνει να μεταβληθεί για τους μουσουλμανικούς λαούς σε μια νέα καθολική ιδεολογία αντιπαράθεσης στον δυτικό πολιτισμό και να πάψει να αποτελεί μια απλή θρησκευτική αναφορά. Πολλά είναι τα στοιχεία που ενισχύουν αυτή τη διαπίστωση και ξεπερνούν τις «αραβικές διαστάσεις» του φαινομένου, από την ισλαμική επανάσταση στο Ιράν, την αντίσταση στο Αφγανιστάν, την αφύπνιση των ισλαμικών λαών της Σοβιετικής Ένωσης, μέχρι την επέκταση, με γιγαντιαία βήματα, του Ισλάμ στους λαούς της Μαύρης Αφρικής. Οι Αμερικάνοι Black Muslims και ο Malcolm X στις Ηνωμένες Πολιτείες αποτέλεσαν απλώς ένα προανάκρουσμα”.
Με αφορμή τα παραπάνω, και επειδή επικρατεί μία εν πολλοίς σκόπιμη σύγχυση, λέμε ξανά πως άλλο πράγμα είναι το επίσημο Ισλάμ -μία θρησκεία που λειτουργεί επίσημα και με δημόσιο λόγο- και άλλο ο ριζοσπαστικός ισλαμισμός (το ισλαμοφασιστικό φίδι), το οποίο είναι προ πολλού αναθεματισμένο από τους ιμάμηδες και αφορά μία μειοψηφία παλαβών και ακραίων φανατικών, η οποία εν τούτοις όλο και αυξάνεται αριθμητικά, με ανησυχητικούς μάλιστα ρυθμούς όχι μόνο στην Ασία και την Αφρική, αλλά και στη Δύση. Κι έχει μεγάλη σημασία πάνω σ' αυτό η γνώμη του Γ. Καραμπελιά, ο οποίος είχε γράψει το 1992 τα εξής σημαντικά, διευκρινίζοντας τις διαφορές ανάμεσα στους φιλήσυχους μουσουλμάνους και τους κύκλους που εκκολάπτουν ισλαμιστές τρομοκράτες (14): “Με τον όρο «ισλαμισμός» δεν χαρακτηρίζουμε απλά μια θρησκεία ούτε με τη λέξη «ισλαμιστές» τους οπαδούς της. Γι' αυτό τον ρόλο χρησιμοποιούμε τις λέξεις «μουσουλμανισμός» και «μουσουλμάνοι». Με τον όρο «ισλαμισμός» αναφερόμαστε σε ένα θρησκευτικο-πολιτικό δόγμα που στοχεύει στην εφαρμογή των αρχών του Ισλάμ στην οικονομία, την πολιτική και τις κοινωνικές σχέσεις συνολικά. Ιδιαίτερα δε με τον όρο «ριζοσπαστικός ισλαμισμός» επιμένουμε σε ένα συγκεκριμένο κίνημα που δεν περιορίζεται στην εφαρμογή της σαρία, δηλαδή του ισλαμικού νόμου, όπως κάνει ο κατεστημένος ισλαμισμός στη Σαουδική Αραβία ή το Πακιστάν, αλλά επιδιώκει την ανατροπή των κυρίαρχων καθεστώτων στις μουσουλμανικές χώρες. Πιο συγκεκριμένα, αναφερόμαστε σε ένα ρεύμα που έχει αναπτυχθεί στις αραβικές χώρες και το Ιράν, έστω και αν γνωρίζει σήμερα μια ταχύτατη επέκταση στο σύνολο των μουσουλμανικών χωρών, και μπορεί συχνά να επικαλύπτεται ή ακόμα και να ταυτίζεται με τον «συντηρητικό ισλαμισμό»”.
Από το 1996 ξεκίνησε μία περίοδος εσωτερικής αστάθειας στο Αφγανιστάν και, συνακολούθως, προκλήθηκε γεωπολιτική ανωμαλία στην ευρύτερη περιοχή. Οι Ταλιμπάν κατείχαν πλέον το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, με τους αντιπάλους τους να περιορίζονται στα βορειοανατολικά σύνορα. Όμως το καθεστώς εκείνο απομονώθηκε διεθνώς, κατηγορούμενο ότι ευνοούσε τη διεθνή τρομοκρατία. Άλλωστε, την ίδια περίοδο, άρχισε η άνοδος του φαινομένου Μπιν Λάντεν, με την Αλ Κάιντα, όπου εκδηλώθηκαν εντυπωσιακά χτυπήματα των ισλαμιστών, όπως π.χ. στις αμερικανικές πρεσβείες στην Κένυα και την Τανζανία το καλοκαίρι του 1998, και κυρίως τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ. Αυτά ακριβώς τα τελευταία ήταν η αφορμή για τους Αμερικανούς, προκειμένου να επιτεθούν στο Αφγανιστάν των Ταλιμπάν. Μέσα σε ελάχιστες εβδομάδες, το φθινόπωρο του 2001, το ακραίο ισλαμικό καθεστώς της Καμπούλ κατέρρευσε και οι Ταλιμπάν (που δεν καταστράφηκαν ολοσχερώς) κατέφυγαν πάνω στα βουνά, ξεκινώντας ανταρτοπόλεμο.
Ήταν η εποχή του δόγματος περί “άξονα του κακού”, το οποίο έθεσε σε πρώτο πλάνο ο τότε Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους ο νεώτερος, ενώ οι ΗΠΑ επιτέθηκαν -πάντα στα πλαίσια του εν λόγω δόγματος- και στο Ιράκ, το 2003, όπου τελικά κατάφεραν και έριξαν το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν. Χιλιάδες νεκροί Αμερικανοί στρατιώτες και πολλαπλάσιοι Αφγανοί, με πολύ περισσότερους τραυματίες, είναι ο ανθρώπινος απολογισμός της εικοσαετούς περιπέτειας των Αμερικανών στο Αφγανιστάν, που κινδυνεύει να καταλήξει γι' αυτούς σε ένα νέο, τρίτο “Βιετνάμ”. Ο Ντόναλντ Τραμπ, πρόεδρος των ΗΠΑ την τετραετία 2017-21, κατόρθωσε να υπογράψει με τους Ταλιμπάν τη συμφωνία της Ντόχα (Φεβρουάριος 2020), με την προϋπόθεση οι τελευταίοι να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους: την οριστική διακοπή σχέσεων με την Αλ Κάιντα και άλλες τρομοκρατικές οργανώσεις, τη μείωση της βίας, τον διαμοιρασμό της εξουσίας και την επίτευξη μόνιμης εκεχειρίας με την κυβέρνηση...
Φαίνεται πως το Αφγανιστάν, η καρδιά της Ευρασίας, θα εξακολουθήσει να προξενεί μεγάλα γεγονότα και καταστάσεις. Και, γενικότερα, τα ευρασιατικά Βαλκάνια θα συνεχίσουν να είναι ένα “καζάνι που βράζει” με απρόβλεπτες συνέπειες για το μέλλον της περιοχής και την ειρήνη στον κόσμο. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που φοβούνται ότι μετά τα γεγονότα του καλοκαιριού του 2021 στην Καμπούλ εκατομμύρια Αφγανοί λαθρομετανάστες και πρόσφυγες θα κατακλύσουν τις χώρες της Δύσης, ανάμεσα στις οποίες, και πρώτη απ' όλες, την Ελλάδα. Με δεδομένο τον ισλαμιστικό φανατισμό που κερδίζει ολοένα έδαφος στους φτωχούς ασιατικούς πληθυσμούς, η εξ ανατολών απειλή δύναται να αποδειχθεί τεραστίων διαστάσεων, ειδικά για την Ευρώπη. Και όπως σήμερα πολλοί αναπολούν το κοσμικό Αφγανιστάν της δεκαετίας του 1970, πριν ο Νόμος της Σαρίας επιβάλλει τη μπούργκα και το τσαντόρ, έτσι ακριβώς υπάρχει ο κίνδυνος τα επόμενα χρόνια η “γηραιά ήπειρος” να μεταβληθεί σε ένα νέο χαλιφάτο, όπου οι εικόνες με τις κοντές φούστες στους δρόμους και τα μαγιό στις παραλίες θα αποτελούν πλέον παρελθόν, σαν μνήμες χαμένες μέσα σε όνειρο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ – ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
(1) Η Ευρασία είναι μία, ενιαία και αδιαίρετη ήπειρος. Δεν υπάρχουν ξεχωριστές ήπειροι Ευρώπη και Ασία, παρά μία και μοναδική: η ευρασιατική ήπειρος, η οποία ξεκινά από τα βρετανικά νησιά στη δύση και απολήγει στο νησιωτικό σύμπλεγμα της Ιαπωνίας στην ανατολή. Ήπειρος σημαίνει χέρσα γη, που περιβάλλεται από θάλασσα. Συνεπώς, αποτελεί παράδοξο να θεωρούνται ως ξεχωριστές ήπειροι τόσο η Ευρώπη όσο και η Ασία, οι οποίες συνιστούν πλήρη γεωγραφική ενότητα και δεν τις χωρίζει κανένας θαλασσινός όγκος.
(2) Στις θεωρίες που θέλουν την Ευρασία ως κέντρο της Γης, που κρίνει τις παγκόσμιες εξελίξεις, περίοπτη θέση κατέχει η κεντρική Ασία (“Heartland”), δηλαδή η μεγάλη ευρασιατική μάζα. Σε ευρύτερο πλαίσιο, η λίαν νευραλγική αυτή περιοχή ξεκινά από τα παράλια της Αδριατικής, δυτικά, και απολήγει στα πρόθυρα του Σινικού τείχους, ανατολικότερα. Έτσι, γεωπολιτικοί χώροι όπως το Αιγαίο, η Μέση Ανατολή, η Μεσοποταμία, το Αφγανιστάν ή το Κασμίρ αποτελούν -ως εκ της γεωγραφικής τους φύσεως- διαρκείς πηγές στρατιωτικών γεγονότων.
(3) Τρία είναι τα βασικά γραπτά κείμενα του Χάλφορντ Μακκίντερ (Halford Mackinder, 1861-1947): α) “The Geographical Pivot of History” (“Ο γεωγραφικός άξονας της Ιστορίας”, 1904), β) “Democratic Ideals and Reality” (“Δημοκρατικά ιδανικά και πραγματικότητα”, 1919) και γ) “The Round World and the Winning of the Peace” (“Ο πέριξ κόσμος και ο νικητής της ειρήνης”, 1943).
(4) “Αποστολή στο Αφγανιστάν”: εκδόθηκε στα γαλλικά το 1985 και αργότερα μεταφράστηκε στα ελληνικά και κυκλοφόρησε το 1988 από τις εκδόσεις “Ροές”. Αποτελεί μία έρευνα του Κριστόφ ντε Πονφιγί (μαζί με τον Μπερτράν Γκαλέ), για λογαριασμό της γαλλικής τηλεόρασης, που πραγματοποιήθηκε έπειτα από ένα μάλλον παράτολμο ταξίδι στο Αφγανιστάν το 1984.
(5) Συνέντευξή του στην ιστοσελίδα “Newsbomb”, 21 Αυγούστου 2021.
(6) Συνέντευξή του, επίσης στην ιστοσελίδα “Newsbomb”, 23 Αυγούστου 2021.
(7) “Αφγανιστάν. Η μαρτυρία ενός ρεπόρτερ”, εκδόσεις “Βιβλιοπωλείον της Εστίας”, 1989. Το βιβλίο προλογίζει ο μετέπειτα πρωθυπουργός της Ελλάδας Κώστας Αλ. Καραμανλής, ο οποίος την εποχή συγγραφής του προλόγου του δεν είχε ακόμη εκλεγεί καν βουλευτής!
(8) Στο κλασικό του βιβλίο, “Η μεγάλη σκακιέρα” (“The Grand Chessboard”), που εξεδόθη το 1997, ο Μπρεζίνσκι αναλύει πλήρως τη σημασία των ευρασιατικών Βαλκανίων για τις παγκόσμιες εξελίξεις, ενώ δίνει παράλληλα ιδέες για μια μακρόχρονη κυριαρχία των ΗΠΑ στη νέα παγκόσμια τάξη που αναδύθηκε τη δεκαετία του 1990, μετά το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης.
(9) “Το Αφγανιστάν είναι σίγουρα μια από τις πλουσιότερες περιοχές σε παραδοσιακά πολύτιμα μέταλλα, αλλά και σε μέταλλα που απαιτούνται για την αναδυόμενη οικονομία του 21ου αιώνα”, δήλωσε πρόσφατα στο CNN ο Rod Schoonover, επιστήμονας και ειδικός σε θέματα ασφάλειας...
(10) “Αφγανιστάν – επανάσταση και αντεπανάσταση”, εκδόσεις “Σύγχρονη Εποχή”, 1985. Πρόκειται για πολυήμερο ρεπορτάζ που πραγματοποίησε περί τα τέλη του 1984 ο Γιώργος Δελαστίκ, όπου από κομμουνιστική αναλυτική σκοπιά αναφέρεται στον πόλεμο του Αφγανιστάν, με τη σοβιετική κατάληψη της χώρας, στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980.
(11) Εφημερίδα “Το Βήμα”, 19 Αυγούστου 2021.
(12) Χρήστος Χαλαζιάς, “Το πολιτικό Ισλάμ”, εκδόσεις “Δόμιος”, 2001.
(13) Γιώργος Καραμπελιάς, “Ο προφήτης, το πετρέλαιο ...και ο κορμοράνος”, εκδόσεις “Εξάντας”, 1992.
(14) Στο ίδιο ως άνω βιβλίο του Γ. Καραμπελιά, υποσημείωση των σελίδων 85-86.
Comments