Το αρχαίον Βουθρωτό

29.5.2020

Του William Goulielmou*

O Ρωμαίος ποιητής Βιργίλιος στην “Αινιάδα” αναφέρει ότι οι Τρώες του Αινεία πέρασαν από το Βουθρωτό όπου βασίλευε ο Τρώας πρίγκιπας και προφήτης Έλενος. Ο Έλενος παντρεύτηκε την Ανδρομάχη, την χήρα του αδελφού του Έκτορα και σύζυγο του Νεοπτόλεμου, του γιου του Αχιλλέα.

Ο Οβίδιος στις “Μεταμορφώσεις” αναφέρει ότι οι Τρώες του Αινεία πέρασαν από το Βουθρωτό, όπου βασίλευε ο Έλενος. Ο Απολλόδωρος στην “Βιβλιοθήκη” αναφέρει πως οι Φθιωτοί του Νεοπτόλεμου νίκησαν σε μάχη τους Ηπειρώτες. Ο Έλενος που παντρεύτηκε την μητέρα του Νεοπτόλεμου, την Δηιδάμεια, έκτισε μια πόλη (ίσως το Βουθρωτό). To Βουθρωτό βρισκόταν στο νότιο μέρος της Ηπειρωτικής φυλής των Χαόνων. Προφανώς στα τέλη του δωδέκατου αιώνα π.Χ. νότιοι Θεσσαλοί άποικοι σμίχθηκαν με Ηπειρώτες. Η Ολυμπιάδα, η μητέρα του μέγα Αλέξανδρου, καταγόταν από τον Νεοπτόλεμο.

Το αρχαιότερο μνημείο που διασώζεται είναι η πύλη του 380 π.Χ., η οποία έχει ένα σκαλισμένο λέοντα στο πάνω μέρος της. H πύλη θυμίζει τα προγενέστερα Μυκηναϊκά και Χιττικά μνημεία.

Το 230 έως το 228 π.Χ. οι Αρδιαίοι Ιλλυριοί της βασίλισσας Τεύτας (της χήρας του Άγρωνα) λεηλάτησαν συστηματικά τα παράλια της Ηπείρου. Μόνο η παρέμβαση των Ρωμαίων υπό τους υπάτους Gnaeus Fulvius και Aulus Postumius έσωσε τους Έλληνες της περιοχής. To 168 π.Χ. οι Ρωμαίοι υπό τον ύπατο Aemilius Paulus νίκησαν τον τελευταίο Μακεδόνα ηγεμόνα, τον Περσέα, στην Πύδνα και το 167 π.Χ. κατέλαβαν και λεηλάτησαν την Ήπειρο. Χιλιάδες Ηπειρώτες σκλαβώθηκαν και μεταφέρθηκαν στην Ιταλία.

Τον δεύτερο αιώνα π.Χ. κτίσθηκε το Ασκληπιείο κοντά στην ακρόπολη. Τον δεύτερο αιώνα π.Χ. κτίσθηκε το αρχικό θέατρο. Το 49 π.Χ. τα στρατεύματα του Ιουλίου Καίσαρα κατέλαβαν την Ιταλία. Ο Πομπήιος που στήριζε τους Ρεπουμπλικάνους πέρασε με τα στρατεύματά του απέναντι στην Ήπειρο και νίκησε τον Ιούλιο Καίσαρα σε μάχη στην γειτονική (στο Βουθρωτό) πόλη Όρικον.

Το 48 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρας νίκησε τον Πομπήιο στα Φάρσαλα και έγινε κυρίαρχος της περιοχής. Στις αρχές του 44 π.Χ., λίγο πριν την δολοφονία του, ο δικτάτορας Ιούλιος Καίσαρας ανακήρυξε το Βουθρωτό, Ρωμαϊκή αποικία. Ο φιλόσοφος Αττικός έστειλε επιστολή στο φίλο του τον Ρωμαίο φιλόσοφο - ρήτορα Κικέρωνα με παράπονα για τους άποικους και την διανομή της γης. Ο Κικέρων στο έργο του “Letters to Atticus” λέει στον Αττικό τα εξής για το Βουθρωτό: “Επέτρεψέ μου να σου πω ότι το Βουθρωτό είναι για την Κέρκυρα ό,τι το Antium για τη Ρώμη, η πιο ήσυχη, η πιο ευχάριστη και όμορφη περιοχή του κόσμου”.

Ο Tiro, ο Φοινικικής καταγωγής γραμματέας και βοηθός του Κικέρωνα, ενδιαφέρθηκε και αυτός για το Βουθρωτό. Το 42 π.Χ., μετά τη νίκη του Οκταβιανού Αυγούστου (μικροανιψιού και διάδοχου του και του Ιούλιου Καίσαρα) και του Μάρκου Αντωνίου κατά τον Ρεπουμπλικάνων υπό τους Βρούτο και Κάσσιο, το Βουθρωτό και η γύρω περιοχή έγινε μέρος της αυτοκρατορίας του Μάρκου Αντωνίου.

Το 31 π.Χ. ο Οκταβιανός Αύγουστος νίκησε τον Μάρκο Αντώνιο στην ναυμαχία του Ακτίου (κοντά στην Πρέβεζα) και έγινε κυρίαρχος ολόκληρης της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Μετά την ιστορική μάχη του Ακτίου νέοι Ρωμαίοι βετεράνοι και έμποροι εγκαταστάθηκαν στην πόλη. Το θέατρο ανακαινίσθηκε και έλαβε αξιόλογες προσθήκες. Το νέο θέατρο είχε χώρο για χίλιους πεντακόσιους ανθρώπους. Οι Ρωμαίοι τον δεύτερο αιώνα μ.Χ. έκτισαν Forum (αγορά), δύο καλά διατηρημένα Νυμφαία, ναό της Minerva (Αθηνάς), γυμναστήριο, υδραγωγείο και λουτρά. Το 250 μ.Χ. επί του φανατικά αντι-χριστιανού Ρωμαίου αυτοκράτορα Decius μαρτύρησε στο Βουθρωτό ο άγιος Θερινός. Τον τρίτο αιώνα ένα μεγάλο μέρος της πόλης καταστράφηκε από σεισμό.

Το έτος 387 μ.Χ. (επί Θεοδοσίου Α’) πέθανε ο άγιος Δονάτος ο επίσκοπος και ευεργέτης του Βουθρωτού. Το 395 μ.Χ., με τον θάνατο του Ρωμαίου αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α’ του Μέγα, η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία χωρίσθηκε στα δύο και δεν ξαναενώθηκε. Το δυτικό τμήμα το παρέλαβε ο Ονόριος και το ανατολικό τμήμα ο Αρκάδιος. Το Βουθρωτό πέρασε στο Ανατολικό τμήμα του αυτοκράτορα Αρκάδιου.

Το 396 μ.Χ. οι Γότθοι του βασιλιά Αλάριχου λεηλάτησαν την Ελλάδα. Όταν οι Ρωμαίοι υπό τον Stilicho νίκησαν τους Γερμανούς στην Φολόη της Ηλείας, οι τελευταίοι αποχώρησαν και λεηλάτησαν την Ήπειρο συστηματικά έως το 401 μ.Χ. To 425 μ.Χ. επί του Ανατολικού Ρωμαίου αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Β’ χτίσθηκε το Τρίκογχο παλάτι. Στα μέσα του πέμπτου αιώνα, επί του αυτοκράτορα Λέοντα Α’ αναφέρεται ως επίσκοπος Βουθρωτού ο λόγιος Στέφανος. Τον έκτο αιώνα μ.Χ. χτίσθηκε το βαπτιστήριο, με πλούσια μωσαϊκά στο εσωτερικό. Τον έκτο αιώνα χτίσθηκε επίσης η αρχική παλαιο-χριστιανική Βασιλική.

Το 1204 μ.Χ., όταν οι σταυροφόροι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη, η Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία διασπάσθηκε σε ανεξάρτητα βασίλεια. Το Βουθρωτό πέρασε στο δεσποτάτο της Ηπείρου και του πρώτου της ηγέτη, του Μιχαήλ Κομνηνού Δούκα. Το 1267 μ.Χ. οι Φράγκοι του βασιλιά Charles I of Anjou κατέλαβαν το Βουθρωτό και την Βόρεια Ήπειρο. Οι Φράγκοι ανακαίνισαν την παλαιο-χριστιανική βασιλική του έκτου αιώνα. Η βασιλική έχασε τον παλαιο-χριστιανικό της χαρακτήρα και πήρε Φράγκικη μορφή, όπως πολλές εκκλησίες της Αδριατικής. Οι Φράγκοι ενίσχυσαν τις οχυρώσεις της πόλης.

Το 1274 μ.Χ. οι ανατολικοί Ρωμαίοι της αυτοκρατορίας της Νίκαιας κατέλαβαν το Βουθρωτό και την γύρω περιοχή. Το 1278 μ.Χ. ο δεσπότης της Ηπείρου Νικηφόρος Α΄ Κομνηνός Δούκας συμμάχησε με τους Φράγκους του Charles I of Anjou. Ο στρατός του Νικηφόρου Α΄ Κομνηνού Δούκα εξεδίωξε τους Ανατολικούς Ρωμαίους της αυτοκρατορίας της Νίκαιας από την πόλη. Το 1279 ο Νικηφόρος δήλωσε υποτέλεια στον Charles I of Anjou και του έδωσε τον γιό του ως όμηρο. Οι Γάλλοι στρατιώτες από την Κέρκυρα παρέλαβαν από τον Νικηφόρο το Βουθρωτό. O Νικηφόρος Α΄ Κομνηνός Δούκας πήρε ελάχιστα ανταλλάγματα για την προδοσία του.

Το 1305 μ.Χ. ο Δεσπότης της Ηπείρου Θωμάς Α΄ Κομνηνός Δούκας κατέλαβε το Βουθρωτό και εξεδίωξε τους Φράγκους. Το 1306 μ.Χ. οι Φράγκοι ξανακατέλαβαν το Βουθρωτό και εξεδίωξαν τους Ηπειρώτες. Τον δέκατο τέταρτο αιώνα μ.Χ. (μεταξύ του 1306-1386) οι Φράγκοι έκτισαν ένα πύργο, που σώζεται. Το 1386 μ.Χ. οι Βενετοί αγόρασαν το Βούθρωτο από τους Φράγκους. Το ίδιο έτος οι Βενετοί κατέλαβαν και την Κέρκυρα.

Το 1572 μ.Χ. ο Βενετός διοικητής της Κέρκυρας, ο Domenico Foscarini ενίσχυσε τα τείχη του Βούθρωτου. Το 1655 μ.Χ. κατά τον πέμπτο Βενετο-Οθωμανικό πόλεμο οι Οθωμανοί Τούρκοι κατέλαβαν το Βουθρωτό. (Την ίδια περίοδο οι Βενετοί νίκησαν τους Οθωμανούς σε ιστορική ναυμαχία στα Δαρδανέλια). Το 1718 μ.Χ. κατά τον έβδομο Βενετο-Οθωμανικό πόλεμο οι Βενετοί εξεδίωξαν τους Οθωμανούς-Τούρκους και ξανακατέλαβαν την πόλη. Το έτος αυτό υπογράφηκε η συνθήκη του Πασάροβιτς (Požarevac). Κατά την συνθήκη οι Βενετοί έχασαν την Πελοπόννησο από τους Οθωμανούς αλλά κράτησαν το Βούθρωτον, την Πρέβεζα, την Βόνιτσα και τα Κύθηρα. Το 1797 μ.Χ. με την συνθήκη του Campo Formio η πρώτη Γαλλική δημοκρατία κατέλαβε το Βουθρωτό μαζί με τα Ιόνια νησιά.

Μόλις δύο χρόνια αργότερα, το 1799 μ.Χ., ο στρατός του Αλή Πασά των Ιωαννίνων κατέλαβε το Βουθρωτό μαζί με την Βόρεια Ήπειρο. Το 1820 ο Αλή Πασάς αποστάτησε από την Οθωμανική αυτοκρατορία του σουλτάνου Μεχμέτ Β’. Οι Οθωμανοί έστειλαν στρατεύματα κατά του αποστάτη Αλή Πασά. Με την εκτέλεση του Αλή Πασά το 1822 το Βουθρωτό και η γύρω περιοχή πέρασε στην επίσημη εξουσία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Το 1913 ο Ελληνικός στρατός ελευθέρωσε τη νότια και την βόρεια Ήπειρο. Τον Μάρτιο του 1914 το Βουθρωτό μαζί με όλη την Βόρεια Ήπειρο έγινε αυτόνομο κράτος. Στις αρχές του 1917 οι Ιταλοί έδιωξαν τα Ελληνικά στρατεύματα από την Βόρεια Ήπειρο. Οι πρώτες ανασκαφές στο Βουθρωτό έλαβαν χώρα το 1928 από τον Ιταλό αρχαιολόγο Luigi Maria Ugolini. (Ο Luigi Maria Ugolini επίσης ανέσκαψε και την κοντινή αρχαία Ελληνική πόλη Φοινίκη).

Στις 7 Απριλίου του 1939 η Φασιστική Ιταλία του Benito Musolini κατέλαβε την Αλβανία (με την Βόρεια Ήπειρο). Τον χειμώνα του 1940 ο Ελληνικός στρατός μετά τη νίκη του επί των Ιταλών ελευθέρωσε για λίγους μήνες την Βόρεια Ήπειρο. Οι Ιταλοί κράτησαν την Αλβανία (με την Βόρεια Ήπειρο) έως τις 24 Ιουλίου του 1943. Μετά την πτώση του Benito Musolini οι Ναζί Γερμανοί κράτησαν την Αλβανία (με την Βόρεια Ήπειρο) έως τις 29 Νοεμβρίου του 1944. Το ίδιο έτος η Αλβανία (με την Βόρεια Ήπειρο) πέρασε στο Ανατολικό μπλοκ. Επί του κομμουνιστή δικτάτορα Enver Hoxha έγιναν ανασκαφές υπό τον Αλβανό Hasan Ceka.

Το 1992 ο αρχαιολογικός χώρος του Βουθρωτού καταγράφηκε στα μνημεία της Unesco. Μετά την κατάρρευση του κομουνιστικού καθεστώτος έγιναν μα σειρά από νέες ανασκαφές στο Βουθρωτό. Αλβανοί αρχαιολόγοι ανακακάλυψαν Ρωμαϊκές βίλλες.

*Ο William Goulielmos είναι ιστορικός - συγγραφέας.