Σαρτζετάκης: Το παρασκήνιο

15.03.2022

Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη

Λέξεις-κλειδιά: Λαμπράκης, Καραμανλής, Παπανδρέου, γαλάζια ψηφοδέλτια, “έθνος ανάδελφον”.

Ο Χρήστος Σαρτζετάκης, πρόεδρος της Δημοκρατίας της πενταετίας 1985-1990, απεβίωσε στις 3 Φεβρουαρίου 2022, έπειτα από νοσηλεία δύο μηνών, σε ηλικία 93 ετών. Γεννημένος το 1929 στη Θεσσαλονίκη, υπήρξε γιος κρητικής καταγωγής αξιωματικού της Χωροφυλακής, ενώ παππούς του (από την πλευρά της μητέρας του) ήταν ο Φλωρινιώτης Μακεδονομάχος Κοσμάς Γραμμενόπουλος. Έγινε ευρύτερα γνωστός το 1963, ως “αδέκαστος δικαστής”, όταν διεξήγαγε την ανάκριση για τη δολοφονία στη Θεσσαλονίκη του βουλευτή της κρυπτοκομμουνιστικής ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη από ακροδεξιά στοιχεία· η όλη υπόθεση, με πρωταγωνιστή το πρόσωπο του Σαρτζετάκη, αποτυπώθηκε στην ταινία “Ζ” του Κώστα Γαβρά (βασισμένη πάνω στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Βασίλη Βασιλικού). Είναι γεγονός ότι τόσο η δολοφονία Λαμπράκη όσο και η στάση του ανακριτή Σαρτζετάκη συνέβαλλαν στην πτώση της κυβέρνησης του παντοδύναμου τότε Κωνσταντίνου Καραμανλή: ο Καραμανλής ανεφώνησε απελπισμένος “Ποιος κυβερνά αυτό τον τόπο;”, για να αποκαθηλωθεί λίγες μέρες μετά από τον Βασιλιά Παύλο. Έτσι, ο Σαρτζετάκης έμεινε στην ιστορία -ίσως εσφαλμένα- ως ο άνθρωπος που έριξε τον Καραμανλή και τον οδήγησε στην αυτοεξορία του Παρισιού!

Ήταν από τους (ελάχιστους) πραγματικούς αντιστασιακούς έναντι της χουντικής επανάστασης της 21ης Απριλίου. Το 1968 απολύθηκε από το Δικαστικό Σώμα, ενώ οδηγήθηκε στα κρατητήρια της περιβόητης ΕΑΤ-ΕΣΑ και φυλακίστηκε. Τελικά, κατόπιν διεθνών πιέσεων, το στρατιωτικό καθεστώς τον αποφυλάκισε το 1971. Μετά την πτώση της δικτατορίας και την έναρξη της πλέον σάπιας περιόδου της ελληνικής ιστορίας, αυτής που αποκαλείται “Μεταπολίτευση”, ο Σαρτζετάκης αποκαταστάθηκε στην υπηρεσία του με τον βαθμό του εφέτη. Η εναντίωσή του στον Γεώργιο Παπαδόπουλο εκτιμήθηκε αργότερα από τους δημοκράτες και πιθανότατα έπαιξε ρόλο στη μετέπειτα ανοδική του πορεία.

Πολύ λίγοι γνωρίζουν ότι (σε μεγάλο βαθμό) η περίφημη “διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη” του ΠΑΣΟΚ γράφτηκε στην πραγματικότητα από τον... Χρήστο Σαρτζετάκη! Το αποκάλυψε ο ίδιος, σε συνέντευξή του στον δημοσιογράφο Γιάννη Τζανετάκο (ΕΡΤ, 19 Ιουλίου 2008), αναφέροντας χαρακτηριστικά τα εξής: “Όταν ήρθε η Μεταπολίτευσις, μια φορά ήταν καλεσμένος στην Αμαλία Φλέμινγκ για τραπέζι κλπ. ο Ανδρέας εκεί. Ήταν τέλη Αυγούστου του '74, τότε που έκανε -3 Σεπτέμβρη- το ΠΑΣΟΚ. Λοιπόν, είχε τα κείμενά μου, τα οποία του έστελνα -επανειλημμένως είχε εκφραστεί για μένα στο εξωτερικό- και εκεί κουβεντιάσαμε διάφορα πράγματα για την πολιτική κατάσταση, για την εξωτερική πολιτική... Φαίνεται οτι αυτός εντυπωσιάστηκε, μάλιστα επειδή με είχε προϊδεάσει η Αμαλία η Φλέμινγκ, εγώ είχα συντάξει ένα κείμενο για την εξωτερική πολιτική που επιβάλλεται να ακολουθήσει η Ελλάς. Λοιπόν, όταν πήγαμε εκεί πέρα, όταν φάγαμε κλπ., λέει η Αμαλία στον Ανδρέα, «Ανδρέα μου, ξέρεις ο Σαρτζετάκης έχει κάτι ωραίες σκέψεις για την εξωτερική πολιτική»... «Να τις ακούσουμε!», λέει ο Ανδρέας. Βγάζω εγώ [το κείμενο], το διαβάζω, αυτός ενθουσιάστηκε πάρα πολύ... [...] ...και μου λέει οτι «αυτά είναι αποκάλυψη! Δεν μου τα φέρνετε, θα δώσω μια συνέντευξη τύπου, θα τα χρησιμοποιήσω»... Εγώ περίμενα να γίνει η συνέντευξις τύπου κλπ. και αντί για συνέντευξη τύπου γίνεται η 3η Σεπτεμβρίου. Μάλιστα τότε μου είπε «ελάτε, θα πρέπει να αναμορφώσουμε την Ελλάδα, θα σας έχω δίπλα μου, θα είσαστε ο υπ' αριθμόν 2 μετά από εμένα»! Του λέω «κύριε πρόεδρε σας παρακαλώ, εγώ δεν θέλω ν' αναμειχθώ στην πολιτική! Θέλω να μείνω δικαστής»! [...] Τέλος πάντων, όταν βλέπω ότι έρχεται η διάσκεψη της 3ης του Σεπτέμβρη, στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής αυτά που είπε ο Παπανδρέου τα περισσότερα -σχεδόν όλα- είναι η δική μου διατύπωση σε πάρα πολλά σημεία”!

Το 1976 ο Σαρτζετάκης προκάλεσε την οργή των Δυτικογερμανών, όταν ως δικαστής απέρριψε το αίτημά τους να εκδοθεί στη Γερμανία ο αριστερός τρομοκράτης Ρολφ Πόλε, μέλος της RAF [Φράξια Κόκκινος Στρατός, γνωστή και ως Ομάδα Μπάαντερ-Μάινχοφ], που είχε καταφύγει στην Ελλάδα. Το σκεπτικό του Σαρτζετάκη: τα εγκλήματα του Πόλε είναι πολιτικά, όχι του κοινού ποινικού δικαίου, συνεπώς η έκδοσή του απαγορεύεται από το ελληνικό Σύνταγμα. Πράγματι, κατά το πνεύμα και το γράμμα του Νόμου, άλλο το κοινό έγκλημα και άλλο η πολιτική δολοφονία (το έγκλημα, δηλαδή, που έχει πολιτικές αιτίες) η οποία πραγματοποιείται από τρομοκρατικές οργανώσεις όπως η γερμανική RAF, οι ιταλικές Ερυθρές Ταξιαρχίες, η γαλλική Action Directe (Άμεση Δράση), ακόμη και η ελληνική 17 Νοέμβρη κτλ. Παρά την απόφαση του Σαρτζετάκη, όμως, κατά τρόπο αήθη -και κατόπιν εντολής της κυβέρνησης Καραμανλή- παρενέβη τότε ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, ασκώντας πειθαρχική δίωξη κατά του Χρήστου Σαρτζετάκη και ακυρώνοντας την απόφαση, ενώ τελικά ο Πόλε εκδόθηκε στη Γερμανία και φυλακίστηκε... Για μία ακόμη φορά, κατά ένα παράξενο παιχνίδι της Ειμαρμένης, ο Σαρτζετάκης βρέθηκε αντιμέτωπος με τον Καραμανλή. Για την ιστορία: ο Πόλε αποφυλακίστηκε το 1982, επέστρεψε στην Ελλάδα, νυμφευόμενος με την Ελληνίδα δικηγόρο του, για να πεθάνει το 2004 σε ηλικία μόλις 62 ετών (λέγεται ότι πέθανε από AIDS)...

Το 1981 το ΠΑΣΟΚ ήρθε στην εξουσία. Πρόεδρος της Δημοκρατίας, από το 1980, ήταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Έτσι, οι άλλοτε δύο μεγάλοι πολιτικοί αντίπαλοι, Α. Παπανδρέου ως πρωθυπουργός και Κ. Καραμανλής ως ανώτατος άρχων, αναγκάστηκαν να συνεργαστούν. Για μία σχεδόν τετραετία η συνύπαρξή τους υπήρξε ομαλή. Δεν προσέχτηκε όμως ιδιαίτερα ότι ο τότε πρόεδρος της Δημοκρατίας μερικές φορές άφησε έμμεσες αιχμές κατά της κυβέρνησης, ιδίως σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. Ήταν λογικό, συνεπώς, ο πρωθυπουργός Παπανδρέου να έχει ενδοιασμούς για την επανεκλογή Καραμανλή στην προεδρία, πόσο μάλλον όταν το ΠΑΣΟΚ είχε αποφασίσει να προχωρήσει σε αναθεώρηση του Συντάγματος, περικόπτοντας τις προεδρικές αρμοδιότητες (π.χ. το δικαίωμα του αρχηγού του κράτους να διαλύει όποτε θέλει τη Βουλή). Όμως ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ φρόντισε να παραπλανήσει προηγουμένως τον Καραμανλή και την κοινή γνώμη, ότι δήθεν εξέταζε την περίπτωση επανεκλογής του, έτσι ώστε ο πρόεδρος της Δημοκρατίας να μην παρεμβάλλει εμπόδια στο κυβερνητικό έργο.

Φτάσαμε έτσι στις 9 Μαρτίου 1985, ημέρα Σάββατο, όταν και συγκλήθηκε η Κεντρική Επιτροπή του ΠΑΣΟΚ με θέμα το πρόσωπο που θα πρότεινε το κόμμα αυτό για πρόεδρο της Δημοκρατίας. Τότε παίχτηκε ένα απίστευτο παρασκήνιο. Ο Παπανδρέου, πολύ έξυπνα, φρόντισε να μην ενημερώσει κανέναν από τους συνεργάτες του για την επιλογή του, αφήνοντας εσκεμμένα υπονοούμενα ότι θα υπερψηφίσει -από κοινού με τη Νέα Δημοκρατία- τον Καραμανλή. Τις προθέσεις του τις γνώριζαν μόνο δύο στενοί του συνεργάτες και φίλοι, ο προσωπικός του δικηγόρος και υπουργός εσωτερικών, Μένιος Κουτσόγιωργας και ο τότε γενικός γραμματέας του υπουργείου δημόσιας τάξης και μετέπειτα διοικητής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΕΥΠ) Κώστας Τσίμας. Ο πρωθυπουργός εξαπάτησε ακόμη και σημαντικά μέλη του ΠΑΣΟΚ, όπως οι Κώστας Λαλιώτης και Ευάγγελος Γιαννόπουλος, επειδή αυτοί οι τελευταίοι είχαν προσωπική φιλία με τον εθνάρχη Καραμανλή.

Λόγω της φήμης ότι ο Παπανδρέου θα πρότεινε Καραμανλή για το ανώτατο αξίωμα, η λαϊκή βάση του ΠΑΣΟΚ εξαγριώθηκε. Στην εφημερίδα “Αυριανή” (τη μοναδική εφημερίδα που στράφηκε κατά της επανεκλογής του ηγέτη της Δεξιάς) δημοσιεύονταν εκείνες τις μέρες οργισμένες επιστολές ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ, οι οποίοι απειλούσαν ότι δεν θα ξαναψήφιζαν τον Ανδρέα Παπανδρέου εάν αυτός συναινούσε υπέρ του Καραμανλή. Γνώριζε, λοιπόν, ο Ανδρέας ότι σε περίπτωση συμμαχίας του με τη ΝΔ στο θέμα της προεδρίας της Δημοκρατίας το κόμμα του θα συντριβόταν στις εκλογές που πλησίαζαν· στο κάτω-κάτω δεν ήταν και υποχρεωμένος να ψηφίσει τον άλλοτε μεγάλο του αντίπαλο! Είναι χαρακτηριστικό ότι το ξενοδοχείο στο οποίο συνεδρίασε η Κ.Ε. του ΠΑΣΟΚ περικυκλωθηκε από οπαδούς του “Κινήματος”, οι οποίοι αποδοκίμασαν έντονα, με ύβρεις κτλ., τα μεγαλοστελέχη της κυβέρνησης (χειροκρότησαν μόνο τον Παπανδρέου). Η ατμόσφαιρα ήταν ηλεκτρισμένη.

Ιστορικό είναι το κείμενο της ομιλίας του τότε πρωθυπουργού, στην ως άνω συνεδρίαση. Ανέφερε, μεταξύ άλλων, ο Α. Παπανδρέου: “...επιλέγουμε την πολιτική αυτοδυναμία για ανυποχώρητη και συνεπή πάλη για την κοινωνική αλλαγή στο πολιτικό επίπεδο. Για τούτο εμείς αρνούμαστε πολιτικούς ρυθμιστές, είτε πρόσωπα είτε οριακές μειοψηφίες, γιατί πιστεύουμε σε μια δημοκρατία όπου πολιτικός ρυθμιστής είναι ο ίδιος ο λαός. [...] Από το 1975, μετά τη μονοκομματική επεξεργασία και επικύρωση του σημερινού Συντάγματος, μέχρι σήμερα, έχουν μεσολαβήσει δυο θητείες Προέδρων Δημοκρατίας, του κ. Κ. Τσάτσου και του κ. Κ. Καραμανλή. [...] Το ΠΑΣΟΚ, αν και έδωσε τη μάχη, στην πρώτη μεταπολιτευτική αναθεωρητική Βουλή, για τη βελτίωση του Συντάγματος, δεν το ψήφισε, όπως άλλωστε δεν ψήφισε και την ανάδειξη Προέδρων της Δημοκρατίας κατά το 1975 και 1980. Το 1975 έκφρασε με σαφήνεια και ένταση τις διαφωνίες, τις αντιθέσεις και τις διαφορές του και ταυτόχρονα έδωσε ως προοπτική τις αρχές για ένα άλλο Σύνταγμα. [...] Η θητεία του κ. Κ. Τσάτσου τελείωσε χωρίς να γίνει επίκληση των εξουσιών και των προνομίων του Προέδρου. Για τούτο το ΠΑΣΟΚ σε δήλωσή του, με αφορμή την αποχώρησή του, έκανε ειδική μνεία. Η θητεία του κ. Κ. Καραμανλή, κατά το μεγάλο μέρος της, συνέπεσε με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση, μετά την ιστορική νίκη του 1981. [...] Θέλω να τονίσω ξανά πως κατά την περίοδο της διακυβέρνησης της χώρας από το ΠΑΣΟΚ, ο σημερινός Πρόεδρος, ο κ. Καραμανλής -όπως και ο προηγούμενος-, δεν έκανε χρήση των διαφόρων προνομίων που του παρέχει το Σύνταγμα του 1975. Και γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο είχα την ευκαιρία με δηλώσεις μου να εγκωμιάσω τον τρόπο με τον οποίο άσκησε τις εξουσίες του ο κ. Καραμανλής. Έτσι και στις δυο προεδρικές θητείες αναπτύχθηκε μια συγκεκριμένη πρακτική άσκησης των εξουσιών της Προεδρίας που αποδυνάμωσε ιστορικά τις ιδιαίτερα μεγάλες προνομίες του Προέδρου, όπως αυτές προβλέπονται από το Σύνταγμα του 1975. Αυτή όμως η πρακτική -δηλαδή η αποφυγή άσκησης των προεδρικών εξουσιών κατά τρόπο που να μετατρέπουν τον Πρόεδρο σε πολιτικό και ίσως ακόμη, σε κομματικό Πρόεδρο- είναι δυνατό να ανατραπεί στο μέλλον εάν και όταν κάποιος Πρόεδρος αποφασίσει να αντιπαρατεθεί στην κυβέρνηση που στηρίζεται στην ψήφο της εθνικής αντιπροσωπείας, δηλαδή στη δηλωμένη πολιτική βούληση του λαού και κατά συνέπεια στη λαϊκή κυριαρχία. Έτσι μακροπρόθεσμα η μόνη εγγύηση για τον πραγματικό σεβασμό της λαϊκής κυριαρχίας είναι η αναθεώρηση ορισμένων διατάξεων του Συντάγματος του 1975, που θα εγγυάται την πλήρη ουδετερότητα του Προέδρου της Δημοκρατίας απέναντι στους κομματικούς σχηματισμούς και τις πολιτικές εξελίξεις γενικότερα. Μ' άλλα λόγια, η αναθεώρηση θα προσβλέπει στην κατοχύρωση του κοινοβουλευτικού χαρακτήρα της Προδρευομένης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, δηλαδή στην αποφασιστική επέκταση των αρμοδιοτήτων του κοινοβουλίου και αντίστοιχα τον περιορισμό των εξουσιών του Προέδρου. [...] Θα υποβάλω [στην Κ.Ο. του ΠΑΣΟΚ] σχέδιο νόμου ώστε να ικανοποιηθεί άμεσα η διάταξη του Συντάγματος [για τη διαδικασία αναθεώρησης]. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η προεδρική θητεία του κ. Καραμανλή υπήρξε άψογη, κάτι που τόνισα πολλές φορές στο παρελθόν. Όμως δεν πρέπει να ξεχνούμε πως το Σύνταγμα του 1975 είναι πνευματικό του τέκνο. Και θα ήταν πράγματι παράδοξο εάν ζητούσαμε από τον κ. Καραμανλή να θητεύσει ως Πρόεδρος στα πλαίσια ενός αναθεωρημένου Συντάγματος που επεκτείνει την εξουσία του κοινοβουλίου, μειώνοντας αντίστοιχα τις εξουσίες του Προέδρου. Τα μέλη του Ε.Γ. και εγώ, ύστερα από μακρές και ουσιαστικές συζητήσεις και εκτιμήσεις, καταλήξαμε σε μια πρόταση που ανανεώνει το πολιτικό σκηνικό της χώρας μας. Προτείνουμε ως υποψήφιο Πρόεδρο τον διακεκριμένο δικαστή και αγωνιστή της δημοκρατίας Χρήστο Σαρτζετάκη”... Για τρίτη φορά, Καραμανλής και Σαρτζετάκης βρέθηκαν άθελά τους αντιμέτωποι! Μετά το 1963, και το 1985 πάλι ο Σαρτζετάκης “έδιωξε” τον Καραμανλή...

Όπως αποκαλύφθηκε χρόνια αργότερα, ο Σαρτζετάκης ενημερώθηκε για την επιλογή του για τη θέση του προέδρου της Δημοκρατίας μόλις μερικές ώρες πριν την ανωτέρω ανακοίνωση, περίπου στις 4 η ώρα τα ξημερώματα! Έτυχε εκείνη τη βραδιά να απουσιάζει σε φιλικό του σπίτι, κι έτσι δεν κατέστη δυνατό να βρεθεί νωρίτερα (τότε δεν υπήρχε η κινητή τηλεφωνία). Μάλιστα είναι χαρακτηριστικό ότι ο Α. Παπανδρέου... δυσκολεύτηκε να τον πείσει να αποδεχθεί την πρόταση! Ο Σαρτζετάκης ήταν αρχικά ανένδοτος, θέλοντας να παραμείνει δικαστικός και να μην ανακατευτεί με την πολιτική, αλλά τελικά πείστηκε. Στην πραγματικότητα (κι αυτό αποκαλύφθηκε πολύ καιρό μετά), ο Α. Παπανδρέου θέλησε τότε να κάνει πρόεδρο Δημοκρατίας τον άλλοτε ηγέτη της ΕΡΕ, Παναγιώτη Κανελλόπουλο, ο οποίος όμως αρνήθηκε για να μην έρθει σε σύγκρουση με τον Καραμανλή· κι αυτό, παρά το ότι οι σχέσεις του μαζί του ήταν προβληματικές ήδη από το 1974, όταν ενώ αρχικά ο Κανελλόπουλος ήταν να γίνει πρωθυπουργός της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, εν τέλει επέστρεψε ο Καραμανλής από το Παρίσι...

Ο Καραμανλής, ως γνωστόν, εξοργίστηκε από την απόφαση Παπανδρέου και παραιτήθηκε από το υπόλοιπο της θητείας του, αποσύροντας παράλληλα την υποψηφιότητά του (τον είχε ήδη προτείνει η ΝΔ). Χρέη προσωρινού προέδρου της Δημοκρατίας εκτελούσε, έως την εκλογή του επόμενου προέδρου, ο πρόεδρος της Βουλής Ιωάννης Αλευράς. Το ΚΚΕ, μην μπορώντας να κάνει αλλιώς, αναγκάστηκε να συμφωνήσει στην υπερψήφιση, μαζί με το ΠΑΣΟΚ, του Σαρτζετάκη. Έτσι φθάσαμε στις τρεις ψηφοφορίες-θρίλερ, για γερά νεύρα, του Μαρτίου 1985. Συνέβησαν τότε έκτροπα εντός της Βουλής, που είχαν να συμβούν από την εποχή των λεγόμενων “Ιουλιανών” του 1965. Η πόλωση που επικράτησε συνέφερε και τα δύο μεγάλα κόμματα (ΠΑΣΟΚ και ΝΔ), αφού έτσι κι αλλιώς κατέφθαναν σε λίγο καιρό οι εθνικές εκλογές.

Εν τέλει, ο Χρ. Σαρτζετάκης εξελέγη -πολύ οριακά- πρόεδρος Δημοκρατίας με 180 ψήφους, τις ελάχιστες που προβλέπει το Σύνταγμα (τα 3/5 των μελών της Βουλής). Τότε η ΝΔ, υπό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, αμφισβήτησε έντονα δύο σημεία: α) τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν ειδικά στην τρίτη, και κρισιμότερη, ψηφοφορία, όπως π.χ. ότι διανεμήθηκαν γαλάζια -και όχι λευκά- ψηφοδέλτια με το όνομα του Χρήστου Σαρτζετάκη, έτσι ώστε να φαίνεται ουσιαστικά τι ψηφίζει ο καθένας για να μην υπάρξουν διαρροές ανάμεσα στους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και του ΚΚΕ (η ΝΔ απείχε από την ψηφοφορία)· β) τη νομιμότητα της ψήφου του Ι. Αλευρά, προέδρου μεν της Βουλής, αλλά εκτελούντος εκείνη την εποχή χρέη προέδρου Δημοκρατίας. Πάντως, παρ' όλα τα παραπάνω, βρέθηκαν δύο βουλευτές (από το ΠΑΣΟΚ ή το ΚΚΕ, ή και τα δύο) που δεν ψήφισαν Σαρτζετάκη στην τρίτη ψηφοφορία! Ποιοι ήταν οι βουλευτές αυτοί, παρέμεινε έκτοτε άγνωστο. Αν, λοιπόν, δεν είχε ψηφίσει ο Αλευράς, ο Σαρτζετάκης δεν θα εκλεγόταν ποτέ πρόεδρος της Δημοκρατίας. Υπενθυμίζεται, ότι μέχρι τη συνταγματική αναθεώρηση του 1986 η ψήφος των βουλευτών στην ψηφοφορία για την εκλογή προέδρου Δημοκρατίας ήταν μυστική, κι όχι φανερή όπως καθιερώθηκε αργότερα...

Για να είμαστε ακριβοδίκαιοι, ανεξαρτήτως πολιτικών προτιμήσεων, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ είχε δίκιο τότε στη γύρω από την εκλογή του Σαρτζετάκη φασαρία. Για δύο λόγους: α) κατά το τότε ισχύον Σύνταγμα της Ελλάδας, στις ψηφοφορίες για την προεδροεκλογή απαιτούνταν ομοιόμορφα (δηλαδή ιδίου σχήματος και μεγέθους), και όχι ομοιόχρωμα, ψηφοδέλτια, άρα τα γαλάζια με το όνομα “Χρήστος Σαρτζετάκης” δεν συνιστούσαν παράβαση· β) η Βουλή δεν είναι ποτέ δυνατόν να μείνει κολοβή -με 299 βουλευτές και όχι 300-, συνεπώς ο πρόεδρός της δεν χάνει τα δικαιώματα του απλού βουλευτή όταν αναπληρώνει τον πρόεδρο της Δημοκρατίας (τα χάνει μόνο σε περίπτωση που επιτελεί καθήκοντα εκλεγμένου, όχι προσωρινού, προέδρου).

Ο Σαρτζετάκης έδειξε εξ αρχής ότι δεν επρόκειτο να είναι υποχείριο του Ανδρέα Παπανδρέου! Δείγματα του δύστροπου χαρακτήρα του φανέρωσε, για παράδειγμα, όταν ο Παπανδρέου ζήτησε πρόωρες εκλογές για τις 2 Ιουνίου 1985 (η θητεία της Βουλής του 1981 έληγε κανονικά τον Οκτώβριο του 1985). Τότε ο Σαρτζετάκης είπε ότι θα... το σκεφτεί και έκανε μία ολόκληρη εβδομάδα για να απαντήσει θετικά στην εισήγηση του πρωθυπουργού, γεμίζοντας τον τελευταίο με αγωνία! Είναι ενδεικτικό της όλης κατάστασης ότι ο Παπανδρέου από νωρίς χαρακτήρισε την επιλογή του Σαρτζετάκη ως “ιστορικό λάθος” του... Πραγματικά, επί τέσσερα χρόνια “συγκατοίκησής” τους στα υψηλότατα αξιώματα, οι σχέσεις τους ήταν ψυχρές και τυπικές. Και στο τέλος ο Σαρτζετάκης δέχτηκε τους τέσσερις αρχηγούς της αντιπολίτευσης (Μητσοτάκη, Φλωράκη, Κύρκο και Στεφανόπουλο), σχηματίζοντας μέτωπο κατά της διαφθοράς της τελευταίας περιόδου του ΠΑΣΟΚ, στρεφόμενος ευθέως κατά του Ανδρέα Παπανδρέου. Παρ' όλα αυτά, κατά τρόπο περίεργο, ο Παπανδρέου πρότεινε εκ νέου τον Σαρτζετάκη για πρόεδρο της Δημοκρατίας το 1990! Αυτό όμως έγινε μόνο στην πρώτη σχετική ψηφοφορία, αφού στις δύο επόμενες το ΠΑΣΟΚ τελικά άλλαξε ξαφνικά στάση και ψήφισε τον Ιωάννη Αλευρά...

Ο μόνος άνθρωπος μέσα στο ΠΑΣΟΚ που εναντιώθηκε στην απόφαση Παπανδρέου για Σαρτζετάκη πρόεδρο Δημοκρατίας ήταν ο Ιωάννης Αλευράς. Ιδού τι είπε στον τότε πρωθυπουργό, τις κρίσιμες εκείνες στιγμές, ο εκτελών χρέη προέδρου της Δημοκρατίας και πρόεδρος της Βουλής την οκταετία 1981-1989 (η μαρτυρία, που ουδέποτε διαψεύστηκε, υπάρχει στο βιβλίο “Υπόθεση Σαρτζετάκη” του δημοσιογράφου, πρώην βουλευτή του ΠΑΣΟΚ και μετέπειτα πολέμιού του, Δήμου Μάρκου Μπότσαρη): “Σας υπηρετώ πιστά 25 χρόνια, τού είπε. Δεν σας έκρυψα ποτέ την αλήθεια. Και δεν σας εναντιώθηκα ποτέ. Εξετέλεσα χωρίς συζήτηση κάθε εντολή σας. Και θα πέσω να καώ ζωντανός μέσα στη φωτιά, αν το ζητήσετε. Αλλά αυτό που πάτε να κάνετε είναι άνω ποταμών. Συμβαίνει να γνωρίζω αρκετά καλά από την παραμονή μας μέσα στις φυλακές Κορυδαλλού τον Χρήστο Σαρτζετάκη. Πρόκειται περί ανθρώπου με χαρακτήρα κακότροπο και ενδοστρεφή, που δημιουργεί από το τίποτα μεγάλα προβλήματα. Εκείνος μπορεί να τινάξει στον αέρα χωρίς κανένα δισταγμό και ίσως χωρίς σοβαρό λόγο όσα με αγώνες και κόπους έχετε χτίσει. Εσείς και εμείς όλοι μαζί σας. Σας παρακαλώ να το ξανασκεφθείτε αν υπάρχει χρόνος ακόμα”! Όμως ο Παπανδρέου δεν άκουσε τον Αλευρά και προχώρησε στη στήριξη του Σαρτζετάκη. Αργότερα θα το μετάνιωνε...

Ο Χρήστος Σαρτζετάκης, αν και ταυτίστηκε παλαιότερα με την Αριστερά (ποτέ πάντως κανείς δεν γνώριζε τι ψήφιζε στις εκλογές), υπήρξε ένας πατριώτης πρόεδρος της Δημοκρατίας! Ήδη στο πρώτο του Πάσχα ως πρόεδρος, το 1985, έκανε τη δήλωση που έμεινε στην Ιστορία: “Είμεθα έθνος ανάδελφον”! Όντως, είχε δίκιο, διότι οι Έλληνες τόσο γλωσσικά όσο και βιολογικά είναι μοναδικό έθνος στον κόσμο. Υπερασπίστηκε τα εθνικά θέματα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, όπως π.χ. το λεγόμενο Μακεδονικό, ερχόμενος σε αντίθεση με την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ που τη δεκαετία του 1980 έλεγε ότι “το Μακεδονικό ζήτημα είναι ανύπαρκτο” (δήλωση του Α. Παπανδρέου το 1986)! Οι Σκοπιανοί ποτέ δεν του συγχώρησαν την ανυποχώρητη αυτή στάση και το 1988, σε επίσκεψή του στην Αυστραλία, οι εκεί ομογενείς τους αποπειράθηκαν να τον λιντσάρουν. Αργότερα ο Σαρτζετάκης υποστήριξε με πάθος τους Έλληνες της Αλβανίας (το λεγόμενο Βορειοηπειρωτικό ζήτημα), όταν σχεδόν όλοι τους είχαν ξεχάσει, εμμένοντας στην αυτονομία του εκεί ελληνισμού, που αποτελούσε τη μόνη σωστή εθνικά θέση. Ο ευρυμαθέστατος Σαρτζετάκης, που οι εχθροί του αποκαλούσαν “ο Αγκαλίτσας”, είχε κάνει πλήρη ανάλυση του εθνικισμού, σε εκπομπή του δημοσιογράφου Νίκου Χατζηνικολάου το 1997, λέγοντας ότι: “Ο εθνικισμός προέρχεται από την λέξη έθνος. Ο εθνικισμός είναι κάτι το βαθιά ανθρώπινο, κάτι το κατεξοχήν δημοκρατικό, θεωρείται κάτι το ιερό”. Τέλος, ο Χρήστος Σαρτζετάκης στις πολύ ωραίες ομιλίες του από το αξίωμα του προέδρου της Δημοκρατίας (γνώριζε άπταιστα Ελληνικά, όσο λίγοι) χρησιμοποιούσε πάντοτε αναφορές στην Ορθοδοξία και τις χριστιανικές παραδόσεις του ελληνικού λαού.

Πάντως δεν είχε την αίσθηση του χιούμορ. Όταν κάποτε τον σατίρισαν σε θεατρική επιθεώρηση, απείλησε τους συντελεστές της με προσφυγή στα δικαστήρια! Κάποιοι τότε σύγκριναν την αντίδρασή του αυτή με την ανάλογη του προκατόχου του, του Καραμανλή, ο οποίος αντίθετα πήγαινε ο ίδιος και παρακολουθούσε τις εναντίον του σατιρικές παραστάσεις, χωρίς ποτέ να ενοχληθεί. Ίσως βέβαια ο Σαρτζετάκης να είχε και κάποιο δίκιο, εφ' όσον υπό μία έννοια το αξίωμα του προέδρου της Δημοκρατίας δεν πρέπει να γελοιοποιείται από κανέναν. Και ο αείμνηστος Χάρρυ Κλυνν, ο κατά κόσμον Βασίλης Τριανταφυλλίδης, είχε βγάλει το 1985 έναν ιδιαίτερα επιτυχημένο κωμικό δίσκο, τιτλοφορώντας τον “Έθνος ανάδελφον” από τη φράση του Χρ. Σαρτζετάκη.

Για τις εκλογές του 1985 η ΝΔ του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη διέπραξε ένα κεντρικό πολιτικό λάθος. Δεν αναγνώρισε τον Χρήστο Σαρτζετάκη ως νόμιμο πρόεδρο της Δημοκρατίας, αμφισβητώντας την εκλογή του! Το γεγονός αυτό προξένησε πολιτειακή ανωμαλία: τι θα συνέβαινε αν η ΝΔ κέρδιζε στις εκλογές; Προεκλογικά διαδόθηκε ότι ο Μητσοτάκης, ως πρωθυπουργός, θα καλούσε τον πρόεδρο να παραιτηθεί. Πώς όμως θα γινόταν κάτι τέτοιο; Δεν υπήρχε καμία σχετική διαδικασία. Φυσικά το ΠΑΣΟΚ εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο αυτή την αστοχία της ηγεσίας της ΝΔ και κατόρθωσε να πείσει τους -τρομαγμένους από την ακραία τοποθέτηση Μητσοτάκη- ταλαντευόμενους ψηφοφόρους να το ψηφίσουν: αυτοί οι οριακοί ψηφοφόροι (το 5% του εκλογικού σώματος) είναι που κρίνουν τις εκλογές· έτσι και τότε η διαφορά ΠΑΣΟΚ-ΝΔ ήταν 5% υπέρ του πρώτου... Τελικά, ο Μητσοτάκης (ορθά) αναγνώρισε τον Σαρτζετάκη αμέσως μετά τις εκλογές, παραδεχόμενος την ήττα του.

Ο Χρήστος Σαρτζετάκης παρέμεινε πρόεδρος ως το 1990, οπότε και αποχώρησε από το ανώτατο αξίωμα του κράτους. Μπορεί πολλοί να διαφώνησαν κατά καιρούς με τον Σαρτζετάκη, ουδείς όμως αμφισβήτησε την προσωπικότητά του. Ο δημοσιογράφος Γιώργος Κουκάς, στο βιβλίο του “Χρήστος Σαρτζετάκης, ο άνθρωπος του χρέους”, που βγήκε μέσα στο καυτό πολιτικό κλίμα του 1985, έγραψε τα εξής: “Για τον Χρήστο Σαρτζετάκη έχουν μιλήσει όλες οι παρατάξεις. Προτάθηκε από την κυβέρνηση για υποψήφιος στο ύπατο αξίωμα του έθνους, όμως τόσο για τον ίδιο όσο και για τις συνθήκες εκλογής του μίλησαν όλοι. Πολλοί μίλησαν μάλιστα με οξύ ύφος. Κατηγορήθηκε η κυβέρνηση σε πολλά σημεία. Όλοι όμως σαν έφταναν στην προσωπικότητά του άλλαζαν και ύφος και τόνο. Δεν βρέθηκε κανένας να τον κατηγορήσει για οποιοδήποτε γεγονός. Για όλους τους Έλληνες σ' όποιον πολιτικό χώρο κι αν ανήκουν, ο Χρ. Σαρτζετάκης είναι ο άνθρωπος ο αποδεκτός για το άτεγκτο και ακέραιο του χαρακτήρα του, ο άνθρωπος με το ηθικό ανάστημα, ο άνθρωπος που βάζει πάνω απ' όλα το Δίκαιο”.