Ο Μάλκολμ Μακλάρεν ως προφήτης του χάους

18.11.2022

Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη

Στις 22 Ιανουαρίου 1946 γεννήθηκε στο Λονδίνο ο άνθρωπος που, παρασκηνιακά, σημάδεψε με το έργο του το πέρασμα στα νέα πλανητικά δεδομένα, τουλάχιστον στον ευρύτερο χώρο της τέχνης. Ο Μάλκολμ Μακλάρεν [πλήρες όνομα: Malcolm Robert Andrew McLaren], γιος ενός Λονδρέζου σκωτσέζικης καταγωγής και μιας Εβραίας απογόνου Σεφαραδιτών της Πορτογαλίας (το γένος Isaacs), μεγάλωσε στα χέρια της Ισραηλίτισσας γιαγιάς του, Ρόζας Κορρέ, η οποία του έμαθε -κατά ομολογία του ιδίου σε τηλεοπτική του συνέντευξη το 2006- το αξίωμα ζωής: «Το να είσαι κακός είναι καλό, επειδή το να είσαι καλός είναι απλώς βαρετό».

Ο νεαρός Μακλάρεν έδειξε από πολύ νωρίς τις προθέσεις του: αποτέλεσε μέλος της (ολιγομελούς) ομάδας της Καταστασιακής Διεθνούς -των λεγόμενων «σιτουασιονιστών»-, η οποία κινείτο ριζοσπαστικά μεταξύ τέχνης και πολιτικής. Τα συνθήματά της υπήρξαν πολύ χαρακτηριστικά: «Απαγορεύεται να απαγορεύεται», «Κάτω από τα πεζοδρόμια υπάρχουν παραλίες», «Ποτέ δουλειά!»... Το καλοκαίρι του 1966 ο Μάλκολμ αποπειράθηκε να κάψει την αμερικανική σημαία έξω από την πρεσβεία των ΗΠΑ στο Λονδίνο, διαμαρτυρόμενος για τον πόλεμο στο Βιετνάμ, αλλά συνελήφθη. Και την άνοιξη του 1968, την ώρα που στο Παρίσι διαδραματίζονταν οι κοσμοϊστορικές διαδηλώσεις, υπήρξε πρωτοστάτης της φοιτητικής κατάληψης του Κρόιντον, στο νότιο Λονδίνο.

Τα χρόνια εκείνα γνώρισε την, κατά πέντε έτη μεγαλύτερή του, Αγγλίδα σχεδιάστρια μόδας και επιχειρηματία Βίβιεν Γουέστγουντ [Dame Vivienne Isabel Westwood, 1941-], με την οποία έμελλε να συνδεθεί για αρκετό καιρό. Το 1971 άνοιξαν μαζί το θρυλικό τους μαγαζί-οίκο μόδας “Let it Rock”, που αργότερα μετονόμασαν σκανδαλωδώς σε “SEX”, στην οδό King’s Road 430 του Τσέλσι, στο δυτικό Λονδίνο. Το κατάστημα αποτέλεσε πόλο έλξης πολλών καλλιτεχνών και σύντομα έγινε πασίγνωστο για τα εκκεντρικά του προϊόντα, αλλά και για τους σπάνιους μουσικούς του δίσκους που ήταν προς διάθεση για πώληση στο κοινό.

Το 1973 ένα ταξίδι του Μακλάρεν και της Γουέστγουντ στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ αποδείχτηκε καθοριστικό για τη συνέχεια. Εκεί, γνωρίστηκαν με τα μέλη του ροκ συγκροτήματος New York Dolls, το οποίο προετοίμαζε ένα νέο, σοκαριστικό, είδος μουσικής: τη μουσική πανκ [από την αγγλική λέξη punk, που σε ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά σημαίνει «ρεμάλι»]. Το ζεύγος μετέφερε τη νέα μόδα στην Αγγλία, προξενώντας μεγάλη εντύπωση και επιτυχία: σκισμένα «σαδομαζοχιστικά» δερμάτινα ρούχα, σε προσιτές τιμές, έγιναν πλέον το σήμα κατατεθέν των νεολαίων της εργατικής τάξης του Λονδίνου, που άρχισαν να συχνάζουν στο μαγαζί. Η παλιά συντηρητική ελίτ της αγγλικής πρωτεύουσας γνώρισε το πρώτο ισχυρό σοκ.

Το δεύτερο και μεγαλύτερο σοκ συνέβη, όταν τρεις από αυτούς τους νέους, οι Γκλεν Μάτλοκ, Στιβ Τζόουνς και Πολ Κουκ, κατόρθωσαν να πείσουν τον Μακλάρεν να γίνει ο μάνατζερ του ροκ συγκροτήματος που είχαν μόλις δημιουργήσει. Ο πανέξυπνος Μακλάρεν δεν έχασε την ευκαιρία: δέχτηκε και μάλιστα γρήγορα τους σύστησε έναν αλήτη του πεζόδρομου, ονόματι Τζόνι Λίντον, ο οποίος περιφερόταν στους λονδρέζικους δρόμους με βαμμένο πράσινο μαλλί και τρύπια μπλούζα. Η ιδιόρρυθμη φωνή του τον μετέτρεψε γρήγορα σε ηγέτη του καινούριου συγκροτήματος και ο ίδιος πήρε το όνομα Τζόνι Ρότεν, εξαιτίας των σάπιων και χαλασμένων δοντιών του. Έτσι δημιουργήθηκαν οι Sex Pistols!

Από το 1975 και μετά η βρετανική πανκ μουσική σκηνή προκάλεσε βαθύτατα το κατεστημένο, προεξαρχόντων των Sex Pistols. Διάφορα μέλη πέρασαν από το συγκρότημα ως μουσικοί, μεταξύ των οποίων -ως μπασίστας- και ο τραγικός Σιντ Βίσιους, ο οποίος πέθανε το 1979, σε ηλικία μόλις 22 ετών, από υπερβολική χρήση ναρκωτικών ουσιών... Το 1977 αποτέλεσε το αποκορύφωμα της (σύντομης) πορείας των Sex Pistols, με το άλμπουμ τους “Never Mind the Bollocks, Here’s the Sex Pistols” να προξενεί ασύλληπτο θόρυβο στην Αγγλία, και όχι μόνο. Ειδικά τα τραγούδια “Anarchy in the U.K.”, με τους προκλητικούς στίχους, και “God Save the Queen”, μία προσβολή στη βασίλισσα Ελισάβετ, συζητήθηκαν έντονα όσο πολύ λίγα στην ιστορία της μουσικής. Το 1979, όταν πια το συγκρότημα είχε αυτοδιαλυθεί, κυκλοφόρησε -ειρωνεία: τις ημέρες θανάτου του Σιντ Βίσιους...- ο δίσκος “The Great Rock ‘n’ Roll Swindle”.

Ακριβώς λόγω του παρασκηνιακού του ρόλου στη δημιουργία και εξέλιξη των Sex Pistols, ο Μάλκολμ Μακλάρεν θεωρείται από πολλούς ως ο πραγματικός δημιουργός της πανκ μουσικής. Από την εποχή εκείνη καταγράφηκε μία δήλωση του Μακλάρεν που είναι ενδεικτική των καιρών: «Καλύτερα να είσαι μια φανταχτερή αποτυχία, παρά μια αδιάφορη επιτυχία». Φυσικά, πολλοί ήταν εκείνοι που τον κατηγόρησαν ότι διαφθείρει και εκμαυλίζει την αγγλική νεολαία, χτυπώντας τα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα. Άλλοι όμως είδαν στο κίνημα της πανκ μουσικής έναν πονηρό τρόπο εκτόνωσης της κοινωνικής οργής και εκτροπής που είχαν συσσωρευθεί τα δύσκολα εκείνα χρόνια της οικονομικής, και όχι μόνο, κρίσης στη Βρετανία. Τέλος, η όλη επιτυχία του εγχειρήματος έκανε ασφαλώς τον Μακλάρεν αρκετά πλουσιότερο...

Αργότερα ο Μακλάρεν μπήκε και ο ίδιος στη βιομηχανία της μουσικής, ως αυτόνομος καλλιτέχνης! Το 1983 κυκλοφόρησε το άλμπουμ του “Duck Rock”, που επίσης θεωρείται πρωτοποριακό, αφού με αυτό, ουσιαστικά, τέθηκαν οι βάσεις του φαινομένου που αργότερα έγινε γνωστό ως «χιπ χοπ». Δύο τουλάχιστον τραγούδια από εκείνη τη δουλειά έγιναν μεγάλες επιτυχίες, ακόμη και στις ΗΠΑ, όπου παραδοσιακά πολύ δύσκολα μη Αμερικανοί μουσικοί τυγχάνουν αναγνώρισης: το “Buffalo Gals” και το “Double Dutch”, τα οποία ακόμη και στις ημέρες μας ακούγονται πολύ μπροστά για την εποχή τους. Το 1989 κυκλοφόρησε το πιο ποιοτικό, αναμφισβήτητα, άλμπουμ του Μακλάρεν. Τίτλος του: “Waltz Darling”. Ήταν κι αυτό φοβερά καινοτόμο, αποτελώντας μία μείξη σύγχρονης και κλασικής μουσικής. Ο ίδιος είχε άλλοτε αναφέρει πως το εμπνεύστηκε όταν παγιδευμένος σε ένα μποτιλιάρισμα στην πόλη του Λονδίνου, από τη μια μεριά ηχούσαν ακούσματα μουσικής ντίσκο, ενώ ταυτόχρονα από την άλλη ακουγόταν όπερα.

«Το τέλος πλησιάζει». Ήταν το κεντρικό σλόγκαν της τελευταίας εμφάνισης των Sex Pistols, έμπνευση βεβαίως του Μάλκολμ Μακλάρεν, λίγο καιρό πριν περάσουν οριστικά στην ιστορία. Η ανθρωπότητα έμπαινε σιγά-σιγά σε χρόνια εσχατολογικά... Ο Μακλάρεν θα προλάβαινε να ζήσει ένα μέρος της επίπονης αυτής μετάβασης, όχι όμως και την αποκορύφωση του παγκοσμίου δράματος που ήδη αχνοφαινόταν στον ορίζοντα.

Έφυγε από τη ζωή στις 8 Απριλίου 2010, στα 64 χρόνια του, σε θεραπευτήριο της Ελβετίας, προσβεβλημένος από ένα σπάνιο είδος καρκίνου. Τις ώρες ακριβώς που ο κόσμος εισερχόταν στο χάος της Νέας Εποχής, ένας προφήτης του καινούριου αυτού κόσμου περνούσε στην ανυπαρξία της ύλης. Το έργο όμως που άφησε πίσω του θα μείνει αθάνατο, ως μνημείο διαρκούς ανατρεπτικού πνεύματος στους νέους καιρούς.