17.5.2021
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Ανταρκτική, το “τελευταίο σύνορο” της Γης πριν το διάστημα... Τι ακριβώς είναι, επιτέλους, η Ανταρκτική; Το όνομά της προέρχεται από τα ελληνικά (αντί της Αρκτικής, ως η παγωμένη γη που περιβάλλει τον νότιο πόλο στην υδρόγειο σφαίρα, στον αντίποδα του Αρκτικού κύκλου) και επίσημα αποτελεί την πιο κρύα, την ξηρότερη και πιο ανεμώδη ήπειρο -την 6η ήπειρο- του πλανήτη. Πρόκειται για έναν τεράστιο χώρο από πάγους, οι οποίοι καλύπτουν το 98% της έκτασής της, ενώ αρκεί για να αντιληφθεί κανείς το μέγεθός της το γεγονός ότι έχει το διπλάσιο μέγεθος από την Αυστραλία. Στην Ανταρκτική μπορούν και ζουν μόνο προσαρμοσμένοι στο βαθύ κρύο (έως και -93°C έχει καταγραφεί η θερμοκρασία σ' αυτήν!) οργανισμοί: πιγκουΐνοι, φώκιες και βραδύπορα... Το μυστήριο ξεκινάει από ορισμένες δοξασίες, οι οποίες θεωρούν πως η Ανταρκτική δεν είναι ήπειρος, αλλά ένα πελώριο τείχος πάγου που περικλείει την -επίπεδη, και όχι στρογγυλή- Γη, κάτι δηλαδή σαν φυλακή, εμποδίζοντας κάθε μορφή ζωής να περάσει έξω απ' αυτό, δηλαδή προς το διάστημα! Είτε έτσι πάντως είτε αλλιώς, είτε νοηθεί ως πέρασμα είτε ως φράγμα, η Ανταρκτική είναι για τον γήινο άνθρωπο το “τελευταίο σύνορο”.
“Διαπεράσαμε το επίχρισμα των εξωτερικών πραγμάτων”. Έτσι περιέγραψε την εμπειρία του από την εξερεύνηση της Ανταρκτικής ένας από τους μεγαλύτερους θαλασσοπόρους όλων των εποχών, ο αγγλο-ιρλανδικής καταγωγής Έρνεστ Σάκλετον (Ernest Henry Shackleton, 1874-1922). Πριν απ' αυτόν, βεβαίως, αρκετοί ακόμη επιχείρησαν να ξεπεράσουν την ανθρώπινη φύση, πραγματοποιώντας πολλές φορές ένα ταξίδι στον υπέρτατο νότο χωρίς αύριο· τόσοι και τόσοι άνδρες γενναίοι χάθηκαν για πάντα μέσα στα παγωμένα πελάγη, εκεί, στην άλλη άκρη της υφηλίου... Ο Σάκλετον όμως έγινε ο πρώτος, εν έτει 1907, που ανέβηκε στο όρος Έρεβος, φτάνοντας στον Νότιο Μαγνητικό Πόλο, αλλά κι ο πρώτος που μεταξύ Δεκεμβρίου 1908 και Φεβρουαρίου 1909 κατάφερε να διασχίσει την Παγοκρηπίδα Ρος και την Υπερανταρκτική Οροσειρά (μέσω του Παγετώνα Μπρίαντμορ), πατώντας -πρώτος και πάλι- στο Υψίπεδο του Νοτίου Πόλου. Ο ίδιος έγραψε κάποτε: “Είχαμε αντικρίσει τον Θεό σε όλο το μεγαλείο Του και είχαμε ακούσει τα κείμενα που δημιουργεί η Φύση. Είχαμε αγγίξει τη γυμνή ανθρώπινη ψυχή”...
“Η μεγαλύτερη όλων των ανθρώπινων περιπετειών στην Ανταρκτική”. Μ' αυτά τα λόγια σκιαγράφησε κάποτε μία μεγάλη μορφή του παρελθόντος το ταξίδι του Σάκλετον και του πληρώματός του, αποτελούμενου από 28 συνολικά άνδρες -συμπεριλαμβανομένου του ιδίου ως αρχηγού της αποστολής και ενός λαθρεπιβάτη, ο οποίος έγινε μετά την ανακάλυψή του καμαρότος-, που έλαβε σάρκα και οστά μεταξύ των ετών 1914-1917 (δηλαδή, κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου). Ήταν το τρίτο ταξίδι του Σάκλετον στην Ανταρκτική, αφού είχαν προηγηθεί ένα ακόμη το 1901-1902, καθώς και εκείνο μεταξύ των ετών 1907-1909. Αυτό το τρίτο και συγκλονιστικότερο απ' όλα ταξίδι περιγράφεται στο βιβλίο “Καρτερία. Το απίστευτο ταξίδι του Σάκλετον στην Ανταρκτική”, του Alfred Lansing (εκδόσεις “Λαβύρινθος”, 2020). Τελικά, το πεπρωμένο του Σάκλετον ήταν να ξεψυχήσει και να θαφτεί στην παγωμένη γη της Ανταρκτικής: σε ένα ακόμη, τέταρτο και τελευταίο, ταξίδι του απεβίωσε από καρδιακό επεισόδιο σε ηλικία 48 ετών. Μετά από απαίτηση της συζύγου του, Έμιλι, το λείψανό του ετάφη εκεί...
Μια νεώτερη μικρή Οδύσσεια. Ο Άλφρεντ Λάνσινγκ (Alfred Mark Lansing, 1921-1975), υπήρξε Αμερικανός δημοσιογράφος και συγγραφέας ενός και μοναδικού βιβλίου: του “Endurance. Shackleton Incredible Voyage” (“Καρτερία. Το απίστευτο ταξίδι του Σάκλετον”). Το εκπληκτικό αυτό έργο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά εν έτει 1959, ύστερα από ενδελεχέστατη έρευνα του συγγραφέα και συνομιλίες ωρών (ακόμη και ημερών) που είχε με τους τελευταίους επιζώντες της μοιραίας αποστολής του Σάκλετον και της ομάδας του στην Ανταρκτική. Γιατί όμως ο Λάνσινγκ δεν συνέγραψε κανένα άλλο βιβλίο, μετά την “Καρτερία” του; Μας το εξηγεί ο Ναθάνιελ Φίλμπρικ στον πρόλογο που συνέγραψε τον Νοέμβριο του 2013 για τη νεώτερη επανέκδοσή του: “Αρκετά πιθανά θέματα για τη συγγραφή ενός άλλου βιβλίου πέρασαν από το γραφείο του, αλλά, όπως θυμάται η Μπάρμπαρα [η σύζυγος του Λάντινγκ], κανένα δεν άσκησε για αυτόν «την ίδια έλξη» με την εξιστόρηση της αποστολής του Σάκλετον και καθώς τα χρόνια περνούσαν ένιωθε ολοένα και πιο «ευαίσθητος» μπροστά στην αποτυχία τού να γράψει ένα δεύτερο βιβλίο”. Έτσι, η “Καρτερία” του Λάνσινγκ παραμένει το μοναδικό του σύγγραμμα και η πλέον άρτια περιγραφή που έγινε ποτέ της σύγχρονης Οδύσσειας που έζησαν ο Έρνεστ Σάκλετον και οι άνδρες του στους κάποτε αχαρτογράφητους ορίζοντες της Ανταρκτικής.
Η πρώτη ελληνική έκδοση της “Καρτερίας”. Οι ποιοτικές εκδόσεις “Λαβύρινθος” πρόσφεραν το 2020 στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό την πρώτη έκδοση της “Καρτερίας” του Λάνσινγκ στην ελληνική γλώσσα. Η έκδοση αυτή καλύπτει ένα μεγάλο βιβλιογραφικό κενό, εφόσον έως σήμερα δεν υπήρχε ανάλογο ελληνικό έργο και έτσι οι πληροφορίες για τη θρυλική περιπέτεια του Σάκλετον στην Ανταρκτική ήταν ελλιπέστατες. Στην ελληνική έκδοση ο “Λαβύρινθος” και ο γενικός επιμελητής του έργου, Κρίτων Ψιακής, παρουσιάζουν μία εξαιρετική δουλειά, η οποία -πέραν του γλαφυρού, γεμάτου εικόνες και συναισθήματα, κειμένου- περιλαμβάνει επίσης μοναδικές φωτογραφίες-ντοκουμέντα από την αποστολή, καθώς και ωραίους χάρτες οι οποίοι μας δίνουν τα ακριβή στίγματα της πορείας του Σάκλετον με το πλοίο του. Το έργο μεταφράστηκε, με άψογο τρόπο που αποδίδει πλήρως τα νοήματα και τις εικόνες του αυθεντικού αγγλικού κειμένου, από τον Θωμά Π. Μαστακούρη, έναν σημαντικό συγγραφέα, ερευνητή και μεταφραστή της Ελλάδας των καιρών μας.
Το πολεμικό πλοίο ως ζωντανό πλάσμα που ανασαίνει. “Endurance”, και στα ελληνικά “Καρτερία”, ήταν το καράβι του Σάκλετον, με το οποίο υλοποίησε ένα ακόμη -το τραγικότερο όλων- ταξίδι στην Ανταρκτική. “Στα χέρια του Λάνσινγκ” -γράφει ο Φίλμπρικ στον πρόλογό του- “η «Καρτερία» μεταμορφώνεται σε ένα ετοιμοθάνατο ζώο, παγιδευμένο από τεράστιες και ανελέητες δυνάμεις, κάτι που γίνεται τρομακτικά αντιληπτό όταν περιγράφει την κατάβαση του Μάκλιν και του Φρανκ Γουάιλντ [γιατρού και υπαρχηγού της αποστολής, αντίστοιχα] μέσα στα «κατάμαυρα» σωθικά του συνθλιμμένου πλοίου για να βγάλουν έξω κάποια πολύτιμα κομμάτια ξύλου“. Τέτοια είναι η δύναμη της γραφής του Λάνσινγκ για το ταξίδι του Σάκλετον, αλλά και η καταπληκτική απόδοση του αρχικού κειμένου στα ελληνικά, θαρρείς και ο συγγραφέας (που γεννήθηκε μερικά χρόνια μετά τα φοβερά και τρομερά γεγονότα που διαδραματίστηκαν γύρω από την “Καρτερία”) ήταν κι ο ίδιος εκεί, παρών, βιώνοντας τις ασύλληπτες στιγμές της αγωνίας, του πόνου, της απόγνωσης, αλλά και της ελπίδας και της προσπάθειας για επιβίωση...
“Οι δυσκολίες δεν είναι παρά πράγματα που πρέπει να ξεπεραστούν”. Αυτή ήταν η απάντηση που έδωσε ο Έρνεστ Σάκλετον για το πώς κατάφερε και επιβίωσε επί μήνες ολόκληρους στην απομόνωση της εσχατιάς της Γης, μέσα στους πάγους και το απίστευτο πολικό ψύχος, σε απάνθρωπες συνθήκες που δεν μπορεί να βάλει ο νους του ανθρώπου. Οι περιπέτειές του, όπως τις διαβάζουμε στην “Καρτερία” του Λάνσινγκ, εκεί στην άγρια ομορφιά της Ανταρκτικής, δοκίμασαν πάμπολλες φορές τα όρια της ανθρώπινης πνευματικής, ψυχικής και σωματικής αντοχής. Τον Αύγουστο του 1914 επιβιβάστηκε στο ιστιοφόρο “Καρτερία” και άνοιξε πανιά για τα μέρη του εσχάτου νότου, εκεί όπου το μάτι χορταίνει από θάλασσα, πάγο και πέτρα... Το σχέδιό του ήταν να διασχίσει την Ανταρκτική με τα πόδια, από θάλασσα σε θάλασσα δηλαδή, περνώντας από τον Νότιο Πόλο. Σχέδιο υπερφιλόδοξο, όπως αποδείχτηκε, που έδωσε τη θέση του σε έναν απίστευτο αγώνα ζωής.
Μόνιμο φαγητό από λίπος φώκιας και καρδιά πιγκουΐνου. Κι όμως, αυτή υπήρξε η τροφή του Σάκλετον και των ανθρώπων του, επί μήνες ολόκληρους... Είχε προηγηθεί η συντριβή της “Καρτερίας”, το φθινόπωρο του 1915, όταν το θρυλικό πια πλοίο που παγιδεύτηκε στους πάγους τελικά κομματιάστηκε, αφού έπλεε έρμαιο των ορμητικών ρευμάτων επί δέκα ολόκληρους μήνες. Τι ειρωνεία: τον Ιανουάριο του 1915, έπειτα από αγώνα που έδωσε μέσα από χίλια μίλια θάλασσας και ενώ απείχε μόλις μία ημέρα ταξίδι από τον προορισμό της, η “Καρτερία” εγκλωβίστηκε μέσα σε μια νησίδα πάγου. Την ημέρα εκείνη ξεκινούσε η μεγάλη δοκιμασία για τον Σάκλετον και τα μέλη της αποστολής για την κατάκτηση της άγνωστης γης. Ο Λάνσινγκ μας προσφέρει με τον πλέον παραστατικό τρόπο τις σκηνές της φοβερής και τρομερής αγωνίας, αλλά και των καθημερινών μαχών επιβίωσης, που έζησαν έκτοτε οι άνδρες της “Καρτερίας”, και για πολύ-πολύ καιρό ακόμη...
Αντί της εξερεύνησης και της δόξας, ο καθημερινός πόλεμος για την επιβίωση. Επί δέκα γεμάτους μήνες, λοιπόν, η παγιδευμένη “Καρτερία” παρασυρόταν βορειοδυτικά, έως ότου στο τέλος συνετρίβη ανάμεσα σε δύο τεράστια κομμάτια πάγου. Ο πόθος για την κατάκτηση της παγωμένης ηπείρου ανήκε πια στο παρελθόν· τώρα προείχε μόνο η επιβίωση. Μην έχοντας πλέον άλλη επιλογή, ο Σάκλετον και οι ηρωικοί άνδρες του σκάφους επιχείρησαν να κατορθώσουν το ακατόρθωτο: περνώντας μέσα από ατέλειωτες παγονησίδες και πλέοντας μέσα σε αμέτρητα μίλια των πιο φουρτουνιασμένων θαλασσών του νοτίου Ατλαντικού, υπό άκρως αντίξοες συνθήκες, αναζητούσαν διακαώς το πλησιέστερο σημείο ανθρώπινης παρουσίας. Η επιβίωσή τους εξαρτιόταν από το αν μία μικρή σωσίβια λέμβος τους θα κατάφερνε να φθάσει στη νήσο της Νότιας Γεωργίας, που δεν ήταν παρά μία μικροσκοπική κουκίδα στεριάς μέσα σε έναν απέραντο και εχθρικό ωκεανό. Περισσότερα από 1.200 μίλια τους χώριζαν από το πλησιέστερο προπύργιο του πολιτισμού.
“Ποτέ υποστολή της σημαίας, ποτέ τερματισμός των προσπαθειών”. Αυτή ήταν η απάντηση του Σάκλετον, στο ερώτημα για το πώς κατάφερε να επιβιώσει υπό τόσο πολύ απελπιστικούς όρους, αλλά και να σώσει τους άντρες του, μέσα σε εφιαλτικές κυριολεκτικά περιστάσεις. Δίδαγμα διαχρονικής αξίας η φράση του... Όταν στο τέλος διασώθηκαν, ως έσχατοι επιβιώσαντες, οι ναυαγοί της “Καρτερίας”, με τους σωτήρες τους να τους μεταφέρουν από το νησί Ελέφαντας του Νοτίου Πόλου (όπου είχαν μπορέσει να φθάσουν) στο -κατοικημένο με ανθρώπους μετρημένους στα δάχτυλα- νησί της Νότιας Γεωργίας, το ημερολόγιο του καταστρώματος έγραφε λιτά και απέριττα σαν η τελευταία λέμβος ξεκίνησε: “2:10. Όλα καλά! Επιτέλους! 2:15. Πρόσω ολοταχώς!”. Ο δε γιατρός της “Καρτερίας”, ο δρ. Αλεξάντερ Χ. Μάκλιν, κατέγραψε ανακουφισμένος τα εξής: “Έμεινα στο κατάστρωμα, παρακολουθώντας τη Νήσο Ελέφαντας να μικραίνει στον ορίζοντα... Μπορούσα ακόμα να διακρίνω το μπουφάν μου να ανεμίζει στη λοφοπλαγιά – χωρίς αμφιβολία θα μείνει εκεί και θα πλαταγίζει προς μεγάλη απορία των γλάρων και των πιγκουΐνων, μέχρι που κάποια από τις γνώριμες θύελλες να το κάνει κομμάτια”.
Το βιβλίο του Alfred Lansing, “Καρτερία. Το απίστευτο ταξίδι του Σάκλετον στην Ανταρκτική”, του Alfred Lansing κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “Λαβύρινθος”: Ιπποκράτους 108, Αθήνα 114 72, τηλέφωνο 211 4111212, info@lavyrinthos.net (ηλεκτρονικό ταχυδρομείο), www.lavyrinthos.net (διαδικτυακός τόπος).
Comments