Pazar, η άγνωστη Αθήνα του Πόντου

8.6.2020

Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη

Ελάχιστα γνωστή στους σύγχρονους Έλληνες είναι η ύπαρξη της Αθήνας του Πόντου, στην ευρύτερη περιοχή της Τραπεζούντας, στη σημερινή Τουρκία! Μιας πόλης με μακραίωνη ελληνική, κυρίως, ιστορία, η οποία σήμερα ονομάζεται Pazar (Παζάρ: στα τουρκικά “αγορά”, αλλά και “Κυριακή”) και ανήκει διοικητικά στον νομό Ριζούντας. Πρόκειται για μια όμορφη παραλιακή πόλη, που άλλαξε το όνομά της από Atina (Αθήνα) σε Παζάρ μόλις το 1928, γι' αυτό και σήμερα σε αρκετά τουρκικά γεωγραφικά εγχειρίδια αναφέρεται και με την πρότερη πανάρχαια ελληνική της ονομασία.

Στην ενδοχώρα, η πόλη Παζάρ περιτριγυρίζεται από τεράστια καταπράσινα όρη, ενώ στην ευρύτερη περιοχή της υπάρχουν πολλά ποτάμια και παραπόταμοι, που πηγάζουν από τις περίφημες Ποντιακές Άλπεις· γνωστότερο από τα ποτάμια αυτά είναι ο ποταμός Χεμσίν. Σημειώνουμε ότι οι Ποντιακές Άλπεις αποτελούν μια από τις μεγαλύτερες οροσειρές της Τουρκίας και στον ποντιακό ελληνισμό είναι γνωστές και ως “Ποντιακά Παρχάραι”· στην ποντιακή διάλεκτο, “παρχάραι” σημαίνει “υψηλός τόπος” και κατά μερικούς ερευνητές προέρχεται από παραφθορά της ελληνικής φράσης “παρά το χωρίον”.

Ιδού τι έγραψε ο Έλληνας ιστορικός συγγραφέας Φλάβιος Αρριανός (έζησε επί ρωμαιοκρατίας, από το 89 έως το 175 μ.Χ.), στο έργο του με τίτλο “Περίπλους Ευξείνου Πόντου” για την πόλη Αθήνα του Πόντου: “Ἔστιν γάρ τοι καὶ ἐν Πόντῳ τῷ Εὐξείνῳ χωρίον οὕτω καλούμενον· καί τι καὶ Ἀθηνᾶς ἱερόν ἐστιν αὐτόθι Ἑλληνικόν, ὅθεν μοι δοκεῖ καὶ τὸ ὄνομα εἶναι τοῦτο τῷ χωρίῳ, καὶ φρούριόν τί ἐστὶν ἠμελημένον. Ὁ δὲ ὅρμος οἷος ὥρᾳ ἔτους δέχεσθαι οὐ πολλὰς ναῦς καὶ σκέπην ταύταις παρέχειν ἀπὸ νότου ἀνέμου καὶ αὐτοῦ τοῦ εὔρου”.

[Μετάφραση: “Γιατί είναι και στον Πόντο ένας τόπος που ονομάζεται έτσι (Αθήνα). Υπάρχει εκεί και κάποιο ιερό της Αθηνάς, ελληνικό, από το οποίο μου φαίνεται ότι ο τόπος εκείνος πήρε το όνομά του· υπάρχει και κάποιο φρούριο εγκαταλειμμένο. Και το λιμανάκι είναι τέτοιο, που την καλοκαιρινή περίοδο είναι ικανό να δέχεται πλοία και να παρέχει σ’ αυτά καταφύγιο ασφαλές από το νότιο άνεμο κι ακόμη από τον ανατολικό”.]

Περίπου ένα χιλιόμετρο από το κέντρο της Αθήνας του Πόντου, δηλαδή της σημερινής τουρκικής πόλης Παζάρ, βρίσκεται ο λεγόμενος Πύργος της Κόρης (στα τουρκικά: Kız Kulesi), ένας πύργος χτισμένος σε βραχονησίδα πλησίον της ακτής. Πρόκειται για σημαντικό αξιοθέατο της περιοχής, ο οποίος θρυλείται πως οικοδομήθηκε τον 13ο αιώνα, στη διάρκεια της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας (μοναρχία που ιδρύθηκε μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης κατά την Δ΄ Σταυροφορία, το έτος 1204). Το πιθανότερο είναι να κατασκευάστηκε ως τόπος αναψυχής της βασίλισσας Ταμάρας της Γεωργίας, η οποία κυβέρνησε τη χώρα αυτή του Καυκάσου από το 1184 έως το 1213.

Αυτά, λοιπόν, σχετικά με την Αθήνα του Πόντου, στη βορειοανατολική Τουρκία, μία σχεδόν άγνωστη ελληνική πολιτεία του παρελθόντος. Μία βέβαια από τις πολλές Αθήνες που υπάρχουν στον κόσμο, αφού δεκάδες πόλεις με την ονομασία αυτή -προς τιμήν των αρχαίων Αθηνών- βρίσκονται διάσπαρτες ανά την υφήλιο: στις ΗΠΑ, την Αίγυπτο, τη Γερμανία, τον Καναδά, την Ιταλία, ακόμη και στην Ινδία, κτλ.

Τέλος, να αναφέρουμε και το κάτωθι ιστορικό περιστατικό, εφόσον παλαιότερα στον Πόντο υπήρχε επίσης και πόλη με το όνομα “Πειραιάς”! Περί το 437 π.Χ., στη διάρκεια του “Χρυσού αιώνα” των Αθηνών, ο Αθηναίος κυβερνήτης Περικλής είχε εκστρατεύσει στον Εύξεινο Πόντο. Η εκστρατεία αυτή είχε ειρηνικό, και όχι επιθετικό, σκοπό, αφού ο ηγέτης εκείνος της αρχαιότητας ήθελε να τονώσει τις απ' ευθείας επαφές με τον εκεί ευρισκόμενο ελληνισμό, τονώνοντας ταυτόχρονα και τις εμπορικές συναλλαγές. Η Αθήνα υπήρξε την περίοδο εκείνη η κατ' εξοχήν ναυτική δύναμη του ελληνικού κόσμου -σε αντίθεση με την ηπειρωτική Σπάρτη- και ο Περικλής επιδίωκε τη θαλασσοκρατία τόσο στο Αιγαίο Πέλαγος όσο και στον Εύξεινο Πόντο. Εκεί, λοιπόν, ανάμεσα στη Σινώπη και την Τραπεζούντα, βρισκόταν η ελληνική πόλη Αμισός. Ο Περικλής την μετονόμασε και από τότε έμεινε γνωστή ως “Πειραιεύς”! Ο Πειραιάς του Πόντου...