Αλέξανδρος ο Μέγας, ο Πανέλλην!!!

18.11.2006

Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη

[Το παρακάτω κείμενο αποτελεί το κείμενο της διάλεξης που έδωσε ο Ησαΐας Κωνσταντινίδης στην Δημόσια Βιβλιοθήκη της Δράμας, στις 18 Νοεμβρίου 2006, κατόπιν πρόσκλησής του από την τοπική αυτοδιοίκηση (Νομαρχία και Δήμο) του νομού] Η ιστορία είναι πάνω απ’ όλα τέχνη. Είναι η τέχνη της αφήγησης, της μετάδοσης πληροφοριών από το παρελθόν στο σήμερα και το αύριο, πληροφοριών που είναι αναγκαίες για την προοπτική των ατόμων και των εθνών. Συνεπώς ο ρόλος της είναι ζωτικής θα έλεγα σημασίας για τον άνθρωπο και την εξελικτική του πορεία. Είναι η ιστορία με δυο λόγια ο ακρογωνιαίος λίθος στην προσπάθεια του ανθρώπινου γένους για πρόοδο, για πορεία προς τα εμπρός και προς τα άνω. Διότι γνωρίζοντας καλά και σωστά το παρελθόν, έχεις σύμμαχο φωτεινό οδηγό για το μέλλον. Μέσα σ’ αυτό το πνεύμα κινούμενη η ιστορική επιστήμη οφείλει να είναι εκλαϊκευμένη, κατανοητή δηλ. από τον καθένα, από μικρό και μεγάλο, από πλούσιο και φτωχό. Οφείλει να είναι προσιτή από τους πάντες, να φιλτράρει το χθες στο σήμερα και το αύριο με τρόπο που να μπορεί να γίνεται αποδεκτός από ευρεία λαϊκά στρώματα. Συνεπώς πρέπει οπωσδήποτε να ξεφύγει από την στενή ακαδημαϊκή νοοτροπία, που θέλει την ιστορία να προβάλλεται αποκλειστικά και μόνο σε έναν στενό κύκλο ανθρώπων, να απευθύνεται σε μια κλειστή κάστα, σε μια ψευτοελίτ, που απομονωμένη από την υπόλοιπη κοινωνία αμπελοφιλοσοφεί περί ανέμων και υδάτων και αδυνατεί να καταλάβει τα πραγματικά ζητήματα που απασχολούν σήμερα τον άνθρωπο. Όσο αυστηρή και να ακούγεται μία τέτοια τοποθέτηση, αποτελεί δυστυχώς την πραγματικότητα, εφόσον πλείστες όσες ιστορικές μελέτες που εκδίδονται δεν διαβάζονται από κανέναν, παρά μόνο από τους δημιουργούς τους. Παύει έτσι η ιστορία να είναι τέχνη, εκπίπτει στο επίπεδο της ψευδεπιστήμης, ο ρόλος της είναι επομένως άχρηστος και παραπλανητικός. Προτού ξεκινήσω την αναφορά μου στις διαστάσεις της προσωπικότητας του Μεγαλέξανδρου, θα ήθελα να τονίσω αυτήν ακριβώς την παράμετρο. Του πόσο δηλ. μεγάλη ήταν η ανάγκη να εκδοθεί σήμερα ένα βιβλίο εκλαϊκευμένης μορφής για τον Μεγαλέξανδρο, που να απευθύνεται σε όλο το ηλικιακό φάσμα του ανθρώπου, που να μπορεί να διαβάζεται και μάλιστα να γίνεται κατανοητό και από το μικρό παιδί του δημοτικού σχολειού και από τον ώριμο ηλικιακά μεγαλύτερο. Και η ανάγκη αυτή κατέστη επιτακτική και για δύο ακόμη λόγους: 1. λόγω του ότι δεν υπήρχε απολύτως τίποτα στην ελληνική βιβλιογραφία που να αποδίδει έναν εκλαϊκευμένο Μεγαλέξανδρο, έναν Μεγαλέξανδρο που να απευθύνεται στους πάντες και 2. λόγω του ότι η μορφή αυτή του Μεγαλέξανδρου κατέστη με την πάροδο των αιώνων παρεξηγήσιμη και δυσπρόσιτη, κάτι που βεβαίως οφείλεται στο ρόλο της ψευδεπιστήμης στην Ελλάδα, που περιγράψαμε λίγο παραπάνω. Αυτή είναι η πρώτη και η τελευταία απάντηση του γιατί γράφτηκε ένα τέτοιο βιβλίο: γιατί δεν υπήρχε ένα τέτοιο βιβλίο, γιατί είναι επιτέλους ανάγκη να υπάρξει ενδιάμεσος κρίκος μεταξύ της στεγνής ακαδημαϊκής αναφοράς και της πεζής καθημερινότητας. Γιατί ήταν ανάγκη να εκδοθεί ένας Μεγαλέξανδρος που πραγματικά να διαβάζεται και που να ξεφύγει είτε από το χαντάκωμά του στα άδυτα μιας βαριάς ακαδημαϊκής βιβλιοθήκης, είτε από τον χαρακτηρισμό του ως παραμύθι για μικρά παιδιά. Καταλαβαίνει λοιπόν ο καθένας από τα προηγούμενα πόσο τελικά δύσκολη υπήρξε η αποστολή αυτή, να γραφτεί κάτι που να ξεφεύγει από τα άκρα και να παρουσιάζει έναν ζωντανό, έναν πραγματικό Μεγαλέξανδρο. Μια μορφή που και σήμερα ακόμη συγκινεί και διεγείρει συνειδήσεις όχι μόνο στην χώρα μας, αλλά και σε όλη την υφήλιο. Και επειδή ουδέποτε θέλω να γενικολογώ, είδα κάτι τέτοιο στην αντιμετώπιση αυτού καθαυτού του βιβλίου. Καταρχάς δεν υπήρξε πράγματι άνθρωπος που να έπιασε στα χέρια του ή να διάβασε το συγκεκριμένο πόνημα και να μην εκφράστηκε με θετικά λόγια για την δουλειά αυτή και για το περιεχόμενό της. Βέβαια θα μπορούσε εδώ κάποιος να σημειώσει ότι τούτο σημαίνει πως πετύχαμε τον σκοπό μας, ότι έγινε το έργο αυτό αποδεκτό από τον μέσο άνθρωπο, ανεξάρτητα από το μορφωτικό ή το κοινωνικό του προφίλ. Δεν είναι όμως για τον υποφαινόμενο αρκετό κάτι τέτοιο. Διότι κάθε πνευματική εργασία, είτε αυτή λέγεται βιβλίο, είτε λέγεται κινηματογραφική ταινία, είτε λέγεται μουσική έκδοση, πάντοτε κάπου αποσκοπεί βαθύτερα. Έτσι και με το έργο αυτό για τον Μεγαλέξανδρο. Πολλοί πίστεψαν αρχικά, ξεφυλλίζοντας απλά το βιβλίο (και με ενθουσιασμό πάντα!) ότι είναι μια ιστορία για μικρά παιδιά. Μια ιστορία που έχει μεν θετικό αντίκτυπο, πλην όμως απευθύνεται στον μικρότερο αναγνώστη. Η απάντησή μου σε όλους αυτούς ήταν μία και μοναδική: διαβάστε το σύντομο έτσι κι αλλιώς αυτό έργο και ελάτε μετά να τα πούμε, αν είναι όντως μια ιστορία για μικρά παιδιά. Και όλοι όσοι το διάβασαν κατάλαβαν ότι το έργο αυτό τελικά είναι έργο που για πρώτη φορά στην ελληνική βιβλιογραφία τονίζει με τρόπο εκλαϊκευμένο άγνωστες πτυχές της ζωής και της δράσης του Μεγαλέξανδρου. Πόσοι άραγε γνώριζαν πριν από την ανάγνωση του εν λόγω βιβλίου την ύπαρξη της Κύνας ή Κυνάνης, της ετεροθαλούς αδελφής του Αλέξανδρου; Πόσοι άραγε γνώριζαν από τα πριν το ρόλο του ναυάρχου Νεάρχου και το χαρτογραφικό του ερευνητικό έργο προς αναζήτηση άλλων άγνωστων πολιτισμών πάνω στον πλανήτη; Και πόσοι γνώριζαν τον θρύλο του αθάνατου νερού και της πηγής της ζωής; Άρα το βιβλίο ετούτο δεν είναι μόνο για μικρά παιδιά... Απ’ την άλλη υπάρχει πάντα μία ανάγκη. Να καταδειχτεί ένας Μεγαλέξανδρος που να ξεφεύγει από τα στενά όρια αντιμετώπισής του. Που να ξεφεύγει από την μέγγενη τόσο του στενά εθνικιστικού προσδιορισμού του (που τον θέλει Ελληναρά σφαγέα των κακών!) όσο και της δήθεν προοδευτικής αντίληψης, που μας παρουσιάζει έναν Μεγαλέξανδρο soft, έναν Μεγαλέξανδρο μαλθακό, που δεν έχει σχέση με την ιστορική πραγματικότητα. Και πάλι τονίζουμε ότι η ιστορική αλήθεια είναι μία και μοναδική, δεν μπορεί να υφίστανται παράλληλα πολλές αλήθειες και να παρουσιάζει έτσι ο καθένας έναν δικό του Μεγαλέξανδρο κατά το δοκούν. Ο Μεγαλέξανδρος υπήρξε στην ιστορία ένας και μοναδικός, ένας Μεγαλέξανδρος που ήταν άνθρωπος και μετουσιώθηκε σε ημίθεο, ένας Μεγαλέξανδρος που είχε και τα καλά του και τα κακά του, ένας Μεγαλέξανδρος που αγάπησε και μίσησε, αλλά που αγαπήθηκε στην εποχή του και από φίλους και από εχθρούς! Όποιον χαρακτηρισμό θέλει ας προσδώσει ο καθένας σ’ αυτό το βιβλίο, μας αφήνει πραγματικά αδιάφορους, όμως κανένας είμαστε βέβαιοι δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι το έργο αυτό παρουσιάζει τον πραγματικό Μεγαλέξανδρο, τον Μεγαλέξανδρο του ελληνισμού και της οικουμένης, τον Μεγαλέξανδρο που – ως προσωποποίηση όλων των χαρακτηριστικών του ανθρώπου, των δυνατοτήτων και των ελαττωμάτων του – ανήκει σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα... Στην ιστορία πίσω από τα γεγονότα υπάρχει πάντοτε το ερώτημα, που είναι η μήτρα και ταυτόχρονα το κλειδί για την κατανόησή της: γιατί; Αυτό λοιπόν το «γιατί» πρέπει να εξηγήσουμε σε ό,τι αφορά τον Μεγαλέξανδρο και την περίφημη εκστρατεία του προς ανατολάς. Γιατί λοιπόν ο Μεγαλέξανδρος αποφάσισε και εν τέλει υλοποίησε την «ανάβασή» του στην αχανή και εν πολλοίς αφιλόξενη ευρασιατική ενδοχώρα; Ήταν αυτή του η απόφαση απλά και μόνο επακόλουθο του ανήσυχου χαρακτήρα του, ήταν απλά και μόνο μία διάθεση περιπετείας ή υπήρξε και κάτι βαθύτερο, κάτι που δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό με μια απλή ματιά; Πιστεύουμε ακράδαντα ότι ο Μεγαλέξανδρος με την αποστολή του στα βάθη της Ασίας υπήρξε ο πρώτος στην ιστορία παγκοσμιοποιητής, ο πρώτος δηλ. που κατάφερε και ένωσε τον τότε γνωστό κόσμο μέσα σε έναν κοινό πολιτικό και πολιτισμικό ιστό, κάτω από μία κεντρική πλανητική εξουσία. Και ήταν η ένωση της Ανατολής με τη Δύση του τότε γνωστού κόσμου η ζεύξη των αιώνων, ήταν ο Μεγαλέξανδρος ο προφήτης του μέλλοντος, εφόσον κατέδειξε την θετική πλευρά της παγκοσμιοποίησης. Και είναι μια τέτοια παγκοσμιοποίηση ασφαλώς αποδεκτή από τον μέσο άνθρωπο, εφόσον δεν είναι οικουμενισμός, δεν είναι ένωση των λαών με το ζόρι, δεν είναι έλεγχος και κατασκοπεία της καθημερινότητάς τους, αλλά απελευθέρωσή τους από τα όποια δεσμά και μετουσίωσή τους σε μέλη μίας ενιαίας ανθρωπότητας, με κοινά προτάγματα και στόχους. Ιδού λοιπόν η απάντηση στο τόσο κρίσιμο «γιατί» της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Αλέξανδρος επέδραμε στην Ανατολή, για να λυτρώσει τους λαούς της από την τυραννία και την δεσποτεία αιώνων, που τους είχαν βυθίσει στην αμάθεια, τη δουλεία και την παρακμή. Ο Αλέξανδρος πέτυχε να ελευθερώσει αυτούς τους λαούς από τα δεσμά τους, γι’ αυτό και έμεινε για χιλιετίες ζωντανός στις μνήμες τους, γι’ αυτό και παρατηρείται το εκπληκτικό φαινόμενο αυτός ο κατακτητής της Ασίας να λατρεύεται ακόμα και σήμερα από τους λαούς της, που πάντα με αγάπη τον θυμούνται και που τον έχουν εντάξει στα εθνικά τους λατρευτικά δρώμενα. Διότι είναι πρωτοφανές στην ιστορία αυτό που έκανε ο Μεγαλέξανδρος: να κυριεύσει τόσο στρατιωτικά όσο και πολιτιστικά την Ευρασία όλη, την «καρδιά» αυτή του πλανήτη! Βέβαια υφίστανται και συμπληρωματικές εκδοχές ή και υποψίες για τους ακόμα βαθύτερους λόγους της εκστρατείας του Μεγαλέξανδρου. Και όλα αυτά έχουν να κάνουν με μια εναλλακτική αντιμετώπιση της ιστορίας: τι κρύβει τελικά αυτή η μυστηριακή ενδοασιατική γη, που την καθιστά τόσο ελκυστική και τόσο πολυπόθητη για τους πάσης φύσεως δυνατούς του πλανήτη; Τι είναι εκείνο που πραγματικά «μαγνητίζει» τον επίδοξο κατακτητή της, που πάντα τον ωθεί στη δημιουργία μιας αυτοκρατορίας πλανητικού επιπέδου, με το σμίξιμο Δύσης και Ανατολής; Είναι άραγε απλά και μόνο οι διόλου ευκαταφρόνητοι γεωπολιτικοί λόγοι, είναι οι αμύθητοι θησαυροί του υπεδάφους της ευλογημένης και συνάμα καταραμένης αυτής γης; Ή μήπως πρόκειται για ένα αιώνιο μεταφυσικό παιχνίδι της ιστορικής νομοτέλειας, που κρύβει παντοτινά μυστικά, που έπιασε τότε το νήμα του και ο Μεγαλέξανδρος και κατέκτησε τον πλανήτη; Εξάλλου και τότε και σήμερα και για πάντα υφίσταται το τραγικό, το αινιγματικό ερώτημα: Γιατί πάντα, από τον Μεγαλέξανδρο και τον Τζένγκις Χαν έως το Ναπολέοντα και τον Χίτλερ, ακόμα και σήμερα, καίγεται η ευρασιατική γη; Στο δραματικό αυτό ερώτημα ήρθε να δώσει έμπρακτη απάντηση ο ίδιος ο Μεγαλέξανδρος, πρώτος και αξεπέραστος ως τώρα στην ιστορία. Διότι οι πραγματικοί λόγοι της εκστρατείας του συμπυκνώνονται ακριβώς σ’ αυτό: ο μεγάλος στρατηλάτης συνέλαβε το πραγματικό νόημα της κίνησης της ιστορίας του ανθρώπου. Συνειδητοποίησε δηλ. ότι όφειλε να προσδώσει κίνηση στα ιστορικά γεγονότα, έπρεπε να σπρώξει την ιστορία προς τα εμπρός, πετυχαίνοντας ταυτόχρονα τον μεσοπρόθεσμο στόχο της απελευθέρωσης των λαών της Ασίας από τον σκοταδισμό. Πίσω όμως από την επιφανειακή αυτή αιτία βρίσκονται καλά κρυμμένα τα γρανάζια της κίνησης της ιστορίας μέσω της ιστορικής νομοτέλειας. Να γιατί ο κατακτητής και συνάμα απελευθερωτής Μεγαλέξανδρος υπήρξε προφήτης και οδηγός της ιστορίας: διότι με μια μόνο κίνηση πέτυχε το απόλυτο ματ, το άλμα της ιστορίας προς τα εμπρός, τη ροή της αιώνες μπροστά από την εποχή της! Το να πει για τον Μεγαλέξανδρο καλά λόγια ένας άνθρωπος είναι νομίζω το λιγότερο. Για τον Μεγαλέξανδρο έχουν μιλήσει και τον έχουν εκθειάσει μορφές μεγάλες παγκοσμίου βεληνεκούς και άρα το να συμπληρώσουμε εμείς σήμερα κάτι τι το καινούριο πάνω σ’ αυτό είναι σίγουρα κοινοτοπία ή και πλεονεξία. Ολόκληρος Chateaubriant (Σατωβριάνδος ελληνιστί) είχε πει για τον Μεγαλέξανδρο: «Αν ποτέ άνθρωπος έμοιασε στον Θεό, ο άνθρωπος αυτός έπρεπε να ήταν ο Μέγας Αλέξανδρος»! Και έχει δίκιο απόλυτο. Διότι ο Μεγαλέξανδρος είχε ένα μεγάλο πρότυπο στη ζωή του: να μοιάσει στον Αχιλλέα. Τολμούμε να πούμε ότι κατόρθωσε όχι μόνο να υλοποιήσει το όνειρό του, αλλά να ξεπεράσει και τον Αχιλλέα, εφόσον ο Αλέξανδρος συνδύαζε την πολεμική αρετή με την πολιτική τέχνη. Ήταν πρώτος στη μάχη (στρατηγός και απλός στρατιώτης στην πρώτη γραμμή), αλλά και σώφρων κυβερνήτης, με ιδιαίτερες γνώσεις όπως απεδείχθη της τότε γεωπολιτικής. Έχουν συνεπώς δίκιο αυτοί που τον χαρακτήρισαν ως το φαινόμενο των αιώνων και όχι μόνο το φαινόμενο της εποχής του. Πώς υποστηρίζεται η πιο πάνω θέση; Μα με την σύγκριση του Μεγαλέξανδρου με όλους τους προηγούμενους και με όλους τους επόμενους κατακτητές. Ο Αχιλλέας για παράδειγμα, αυτό το είδωλο μην το ξεχνάμε για τον νεαρό Αλέξανδρο, απλά πολιορκούσε επί 10 χρόνια την Τροία, χωρίς να καταφέρει να την κυριεύσει. Αντίθετα ο Αλέξανδρος πολιόρκησε δεκάδες απόρθητα κάστρα, όπως π.χ τον ακυρίευτο ως τότε περίφημο Σογδιανό βράχο, για τον οποίον ειδική αναφορά γίνεται στο έργο που είχα την τιμή να συγγράψω. Απ’ την άλλη μεταγενέστεροι του Αλέξανδρου, όπως π.χ. οι Μογγόλοι κυρίευσαν μεν απέραντες εκτάσεις, όμως τι άφησαν πίσω τους; Καμμένη γη, την ώρα που ο Αλέξανδρος άφησε τιτάνιο έργο εκπολιτισμού και απελευθέρωσης των λαών. Γι’ αυτό και τον έκλαψαν τον Μεγαλέξανδρο οι λαοί της Ασίας. Γιατί ο Μεγαλέξανδρος μπήκε στην κουλτούρα τους, φόρεσε τα πέρσικα ρούχα και απέδειξε έμπρακτα την συναδέλφωση των λαών και την παγκοσμιότητα του τότε ελληνισμού! Ο Μεγαλέξανδρος είχε ανυπέρβλητη ψυχική δύναμη, για να καταφέρει να κατακτήσει το σύμπαν. Επέδειξε μια τολμηρή άγνοια κινδύνου, όσο φοβερός και αν αυτός ήταν. Υπήρξε έτσι όχι ένας ηγέτης καλυμμένος πίσω από παραπετάσματα, απόμακρος από τους υπηκόους και τους στρατιώτες του. Υπήρξε ο πρώτος μεταξύ των ίσων, κατεβαίνοντας ο ίδιος κάτω στη μάχη και την φωτιά, όχι ερχόμενος κατόπιν πάνω στα συντρίμμια και τα χαλάσματα για να γιορτάσει τη «νίκη» του... Κι όλα αυτά γιατί είχε σύντομα συνειδητοποιήσει απόλυτα ότι ήταν φορέας θεϊκής δύναμης και ενέργειας, είχε καταλάβει το ρόλο του σύμφωνα με τις απαιτήσεις της ειμαρμένης και ακολουθούσε πιστά το δρόμο που του είχε χαράξει ο μεγάλος διδάσκαλός του, ο Αριστοτέλης και τα ηθικά προτάγματα της μητέρας του, της Ολυμπιάδας. Ο Μεγαλέξανδρος της παγκοσμιοποίησης – όμως της παγκοσμιοποίησης, επαναλαμβάνω, της θετικής και δημιουργικής, όχι της παγκοσμιοποίησης των ολίγων – διασώθηκε στις λαϊκές παραδόσεις όλων των λαών και πολλών θρησκευτικών δογμάτων. Και τούτο είναι εκπληκτικό, το να προσαρμόζεται δηλ. αυτή η μορφή σε τόσες διαφορετικές μεταξύ τους κουλτούρες και δοξασίες. Κάτι που δείχνει πόσο αγαπητή είναι η μορφή του Μεγαλέξανδρου σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης. Από πού ν’ αρχίσει κανείς και πού να τελειώσει; Δεν χρειάζεται βέβαια να αναφερθούμε καθόλου στην σύγχρονη ελληνική λαογραφία, που πολλαπλώς ενέταξε τον Μεγαλέξανδρο στα δρώμενά της (μέχρι και στο ανατολίτικης προέλευσης θέατρο σκιών του Καραγκιόζη τον έχει εντάξει η ελληνική λαϊκή ψυχή!) και που φυσικά δείχνει την απέραντη αγάπη του ελληνικού λαού για την ευγενική μορφή του μεγάλου στρατηλάτη. Θα αναφερθούμε όμως: - στους θρύλους των πρώτων κιόλας Χριστιανών να αποδεχτούν τον Μεγαλέξανδρο ως άγιο και να τον ονομάζουν «Άγιο Μέγα Αλέξανδρο». - στους Βυζαντινούς, που τον ανακήρυξαν ως τον «εν Χριστώ τω Θεώ πιστό βασιλέα και αυτοκράτορα πάσης Ανατολής και πάσης Δύσεως», ο οποίος «με τα φουσάτα του πολεμάει τους απίστους». - στους Αιγύπτιους, που τον ανακήρυξαν Φαραώ και τον αναγνώρισαν ως γιο του Άμμωνα-Δία, του υπέρτατου θεού Ηλίου-Ρα και που χάραξαν στους ναούς τους τίτλους τιμής, όπως «ο βασιλιάς Ιέραξ» και «ο Πρίγκιψ της Νίκης». - στους Ινδούς, που τον θεώρησαν ισότιμο του θεού Κρίσνα. - στους Πέρσες, που όχι μόνο τον δέχτηκαν και τον αγάπησαν ως βασιλιά τους, αλλά και τον ύμνησαν δια μέσου των αιώνων με τους μεγαλύτερους εθνικούς τους ποιητές. - στους Άραβες, που τον τιμούν ως τον Ντου-ελ-Καρνέιν, δηλ. τον Βασιλέα τον Δικέρατο, όπως τον αποκαλεί το ίδιο το Κοράνι. - στους Εβραίους, που ο προφήτης τους ο Δανιήλ τον είδε κι αυτός ως δικέρατο κριό στις όχθες του Ουλάγ. - ακόμα και σ’ αυτούς τους πάσης φύσης Δυτικούς, που κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα θεωρούσαν τον Μεγαλέξανδρο ως πρότυπο ευγενικής και ιπποτικής συμπεριφοράς, οι δε Λάπωνες του Βορρά τον παριστάνουν να έρχεται πάνω σε χρυσό έλκηθρο με το χαρμόσυνο μήνυμα του ερχομού της εξάμηνης ημέρας. Είχε λοιπόν δίκιο εκείνος που έγραψε κάποτε: «Ποια άλλη ανθρώπινη φύση δύναται να συγκριθεί με τον Αλέξανδρο»; Αυτός είναι ο Μεγαλέξανδρος, ο Μπαρμπαλέξανδρος, για τον οποίο είχε ο υποφαινόμενος την τιμή και την φώτιση να γράψει αυτό το μικρό και σεμνό εκλαϊκευμένο πόνημα. Αυτός είναι ο Μεγαλέξανδρος, για τον οποίο εμείς δεν ντρεπόμαστε όπως πράττουν κάποιοι άλλοι, αλλά δηλώνουμε υπερήφανοι για το έργο και τη ζωή του, δηλώνουμε χαρούμενοι που έχουμε στα χέρια μας μια τέτοια κληρονομιά για την Ελλάδα και τον κόσμο ολόκληρο!